ترکمن

ترکمن ها اقوامی از نژاد ترک هستند که در منطقه ترکمن صحرا (جلگه واقع در شرق استان مازندران و شمال استان خراسان و در همسايگی جمهوری ترکمنستان) زندگی می کنند. ترکمن ها دارای طوایف مختلفی مانند کوکلان، یموت و تکه می باشند . کوکلان ها در نواحی کوهستانی شرق دشت گرگان و در اطراف بجنورد ساکنند، یموت ها بیشتر در دشت گرگان مستقرند و تعدادی از طایفه تکه ها در ترکمنستان و تعدادی نیز در اطراف گنبد کاوس سکونت دارند .

آداب و رسوم:

ماه مبارک رمضان

استقبال از ماه رمضان

ترکمن ها یک هفته قبل از شروع ماه رمضان مقدمات آن را فراهم می کنند به این ترتیب که زنان به نظافت و تمیز کردن خانه می پردازند و مردان نیز خواروبار و خوراکی های لازم را خریداری می کنند . در بسیاری از مناطق ترکمن نشین زنان و دختران آخرین جمعه قبل از ماه رمضان دور هم جمع می شوند و مسجد محل خود را نظافت می کنند . برخی از خانواده ها سجاده هایی از جنس قالیچه و نمد را که به آن نمازلیق می گویند به مسجد اهدا می کنند .

آی گؤرمک (رؤیت حلال ماه رمضان )

مردم ترکمن عقیده دارند که هر کس زودتر از بقیه حلول ماه رمضان را ببیند ثوابش بیشتر است و باعث افزایش بینایی آن فرد می شود بنابراین مردم سعی می کنند به بالای ارتفاعات رفته تا زودتر ماه را ببینند . در عصر شب های آخر ماه شعبان نگاه مردم ترکمن به آسمان است تا ماه را رؤیت کنند . رسم بر این است که هر فرد ترکمن ، چه آن ها که در همان شب ماه را می بینند و چه آن ها که در شب های دیگر آن را رؤیت می کنند ، به محض دیدن ماه ، دست خود را به سمت آن دراز کنند و به پیشانی  بسایند و این کار را سه بار تکرار کنند و بگویند گلجک ئیلا خدای یتیرسین یعنی: دیدن این ماه در سال آینده نیز قسمت ما بشود.

آشتی کنان

قبل از ماه رمضان ریش سفیدان و بزرگان محله که به آن ها یاش اولی می گویند کسانی را که با یکدیگر کدورت دارند بدون اطلاع خودشان برای صرف چای به خانه خود دعوت می کنند و آن ها را آشتی می دهند .

برپایی نماز تراویح و ختم قرآن

در ماه مبارک رمضان مساجد ترکمن پر از روزه دارن در همه سنین است . هنگام نماز مغرب زمانی که از گلدسته مساجد صدای اذان می آید مساجد پر از افراد می شود و کسانی که در مسجد جا نمی شوند در حیاط نماز را به جا می آورند . نماز تراویح یکی از نماز هایی است که در این مساجد برگزار می شود به این ترتیب که تراویح نمازی 20 رکعتی است که در قالب 10 نماز دو رکعتی، پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می‌شود به این شکل که امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت ، یک سوره از سوره‌های کوتاه قرآن مجید را در این نماز قرائت می‌کند. نماز تراویح در تمامی مساجد منطقه ی ترکمن نشین برپاست اما در برخی از مساجد نیز «نماز ختم» برپا می شود. به این ترتیب که در طول یک هفته ، هر شب نمازگزاران در قالب همان نماز تراویح ، به نماز می ایستند و امام جماعت در هر رکعت از نمازهای دو رکعتی ، به جای قرائت سوره های کوتاه پس از حمد ، از نخستین سوره ی ابتدای قرآن آغاز می نماید و در هر رکعت بخشی از قرآن را از حفظ می خواند و در رکعت های بعدی ادامه ی آن را می خواند و به این ترتیب در طول یک هفته ، قرآن را به جماعت و در قالب نماز تراویح ، ختم می کنند. هر چند این نمازهای 20 رکعتی (که در قالب نمازهای دو رکعتی برپا می شود) هر شب دو تا سه ساعت به طول می انجامد ، اما ترکمن ها شرکت در آن ها را از مستحبات مؤکد می دانند و گاه قبولی طاعات خود در این ماه را منوط به شرکت در آن نمازها می دانند.

آغیز آچار (افطار)

هر روز قبل از افطار کودکان آن محله در کنار مسجد جمع می شوند و منتظر اذان می مانند و به محض اینکه مؤذن اعلام کرد به سمت منزل خود می روند و به بقیه نیز اعلام می کنند . در بین مردم ترکمن رسم بر این است که هر روز هرکدام از خانه های محله غذایی درست می کنند و آن را به مسجد می دهند تا نمازگزاران با آن افطار کنند .

مراسم ازدواج

ثوزآتماق

زمانی که پسری تصمیم می گیرد با دختری ازدواج کند آن را با خانواده خود در میان می گذارد و خانواده پسر تحقیق می کنند و بعد از تحقیقات چند تن از بانوان فامیل نزدیک پسر که شامل مادر، خواهر، عمه و یا خاله او می شود به خانه خانواده دختر می روند. خانواده پسر خبرخواستگاری را به خانواده دختر می دهند و خانواده دختر از آن ها فرصت می خواهند تا تحقیق کنند و این تحقیق ممکن است بین چند هفته تا یک ماه طول بکشد . خانواده دختر تحقیقات را شروع می کند و در این میان خانواده پسر هراز چند گاهی نظر خانواده دختر را جویا می شود ، در صورت مثبت بودن نظر آن ها به خانواده پسر اطلاع می دهند . اعلام قبولی از طرف خانواده دختر ثوزآلماق گفته می شود و در این مرحله تاریخ آشنایی مقدماتی نیز تعیین می گردد.

قاپی آچماق

در این مراسم مادر، خواهر، زن دایی ها ، زن عمو ها و زن برادرهای داماد با شیرینی به خانه پدر عروس می روند و پس از آشنا شدن تاریخ بله برون و نامزدی پسر و دختر مشخص می شود.

دوزدادشماق

دوزدادشماق به معنای نان و نمک یکدیگر را خوردن است که در این مراسم بدون حضور دختر و پسر زن های دو خانواده شرکت می کنند و طرف داماد هدایایی را برای عروس آینده خود می آورند. این هدایا می تواند شامل یک تخته روسری ترکمنی به نام یایلیق، یک تخته روسری گلدار به نام چارقد، یک قواره پارچه پیراهنی، دو ظرف نان روغنی به نام های قاتلاما و بشمه باشد. خانواده عروس نیز در عوض نان های روغنی را به عنوان تبرک بین مهمان ها پخش می کنند. این مراسم با کف زدن و شادی کردن همراه است و تاریخ مرحله نامزدی رسمی دختر و پسر نیز اعلام می شود.

آداماق

در این مراسم نیز بانوان دو خانواده شرکت می کنند و بزرگتر خانواده داماد نخی باریک و سیاه و سفید را که به هم تابیده شده است را به گردن دختر می آویزد این نخ را “آلاجایوپ” گفته و نشانه یکی شدن دو شخصیت متضاد یعنی پسر و دختر است و نیز نشانه توافق آنها برای زندگی مشترک با حذف تضادهای رفتاری می باشد. بعد از این مرحله دختر را “آداقلی” یعنی دختری که نامزد دارد، می گویند.

مال کثشمک

در این مرحله خانواده داماد به خانواده عروس خبر می دهند که در یک تاریخ معین برای تعیین میزان مهریه با چند تن از نزدیکان خود که معمولا پدر یا برادر بزرگ او هستند به منزل پدر عروس می روند . خانواده عروس نیز به چند تن از بزرگان فامیل خود خبر می دهند و بعد از پذیرایی با شیرینی و میوه ، بر روی رقم مهریه صحبت کرده و سرانجام به وجه غالب در بین مردم رضایت می دهند. وجه مهریه در روز عروس کشان و یا چند روز یا چند هفته قبل ، البته همراه با عقد رسمی به صورت نقد به خانواده عروس پرداخت می شود.

قودابولماق

این مرحله که به معنای غنچه بردن می باشد مرحله دوم نامزدی نیز می گویند . یک یا چند روز و گاهی چند ماه قبل از عروسی چند تن از زنان خانواده داماد با قرار قبلی به خانه پدر عروس می روند و هدایایی به عروس و خانواده عروس تقدیم می کنند ، که شامل دوازده عدد مجمه (سینی) بوده و در هریک چهار قرص نان قاتلاما است و به وسیله یکی از زنان فامیل حمل می شود. همچنین چهار عدد کله قند، دؤش (قسمتی از گوشت سینه و راسته گوسفند است که به شکل مثلث از بدن گوسفند جدا می شود و معمولا به وسیله زن برادر داماد ) حمل می شود، گوشواره و گردن بند طلا (این هدیه معمولا به وسیله بزرگترین عروس خانواده داماد، تقدیم می شود)، ساعت مچی، و هدایایی از قبیل روسری، چارقد، کفش، پارچه پیراهنی و حلقه نامزدی اهدا می شود.

اوربا یایراتماق

این مراسم یک روز قبل از قودابولماق برگزار می شود که در آن مادر داماد زنان فامیل و همسایه ها را دعوت می کند و جشن کوچکی ترتیب می دهد و از آن ها می خواهد که در پخت نان روغنی قاتلاما به او کمک کنند . یکی آرد را الک می کند، یکی دیگ بزرگ چدنی را بار می گذارد، یکی آرد را خمیر می کند، یکی خمیر را به صورت ورقه های نازک و مدور در می آورد، یکی این ورقه ها را به صورت چند لایه روی هم می گذارد، یکی لابه لای ورقه های خمیر ، روغن می مالد و به عبارتی همه کمک کرده و خمیر را می پزند و در نهایت دوازده عدد قرص نان قاتلاما را برای بردن به خانه عروس، کنار می گذارند و تعدادی نیز بین زنان حاضر به عنوان تبرک تقسیم می شود.

ثاغت بل لِ مک

مراسم مختصری که با حضور زنان دو خانواده که بیشتر مادر، خواهر، زن برادر عروس و زن برادر داماد هستند در خانه پدر عروس برگزار می شود و تاریخ و روز عروسی را تعیین می کنند و این روز حتما باید یکی از روزهای سعد باشد. ترکمن های گلستان روزهای هر ماه قمری را که عدد آخر آن به 7 یا 9 ختم شود سعد می دانند که برای انجام اعمال نیکو در نظر گرفته می شود، این روزها را “گثاغتلی گون” می گویند.

کارت نویسی

دو هفته قبل از عروسی داماد دوستان بسیار نزدیک خود را برای صرف شام دعوت می کند تا با همکاری آن ها لیست کسانی که به عروسی دعوت می شوند را تهیه کنند . بر اساس این لیست کارت ها را می نویسند و این کارت ها یک هفته قبل از جشن عروسی توزیع می شود .

مصایب

به نزدیک ترین دوست داماد که جوان است مصایب گفته می شود . در گذشته مخارج شب عروسی که پذیرایی از دوستان داماد بوده به عهده مصایب بوده و این مراسم در منزل پدر او برگزار می شد . اما امروزه این مخارج به عهده خود داماد است و پذیرایی از دوستان را همراه با پذیرایی پدر و مادر خود از دوستان و آشنایان در خانه ی پدری یک شب قبل از عروسی برگزار می کند. در این مراسم کسانی که مایل هستند در خرج و مخارج کمک نقدی بکنند مبلغ مورد نظر را به نماینده داماد می دهند و او هم نام آن ها را با ذکر مبلغ می نویسد تا داماد در آینده جبران کند . بعد از جمع آوری کمک های نقدی به جشن و سرور می پردازند .

ب وورچی

به زنی که مورد اعتماد خانواده عروس و داماد باشد ب وورچی می گویند که در گوشه ای از آلاچیق ترکمنی یا اتاق می نشیند در حالی که صندوق چوبی پیش رو دارد و ضمن تحویل گرفتن هدایای مدعوین، متقابلا هدایایی تقدیم می کند.

عروس کشان

در این روز کسانی که مایل هستند در این مراسم شرکت کنند راس ساعت مقرر در محل خانه داماد حاضر می شوند و پارچه های روسری مانند یا حوله به هر یک از شرکت کنندگان داده می شود . کاروان ریش سفید ها نیم ساعت قبل از بقیه به سمت خانه پدر عروس می روند و یکی از ریش سفید ها مبلغ مهریه را در کیف خود قرار می دهد تا به خانواده عروس تحویل دهد . زمانی که ریش سفید ها به خانه پدر عروس می رسند ریش سفید های خانواده عروس به استقبال از آن ها می آیند و آن ها را بر سر سفره ای از میوه و شیرینی می نشانند. خانواده عروس مبلغی از مهریه را به ریش سفید های خانواده داماد بر می گردانند تا آن را بین ریش سفید ها تقسیم کنند و سپس اجازه خارج شدن عروس از خانه و رفتن به خانه داماد صادرمی شود و آخوند حاضر در آن جمع آیاتی از قرآن را برای آن ها تلاوت می کند . در همین حال بقیه کاروانیان که متشکل از آشنایان و دوستان داماد است هلهله کنان می رسند و ورود خود را اعلام می کنند و هدایایی را نیز به خانواده عروس تقدیم می کنند .

دالاشماق

بعد از مراسم پذیرایی و رخصت ریش سفید ها ، نوبت به عروس کشان می رسد تا عروس را به خانه داماد منتقل کنند. در این مراسم یکی از خانم های طرف داماد (زن برادر او) به طرف عروس می رود در حالی که یک قواره چاشو (چادر شبی ابریشمین) در دست دارد ، مجادله ای لفظی و مصلحتی بین او و یکی از زنان طرف عروس روی می دهد و در پایان این مجادله ساختگی نیز مثل مراسم دیگر با شادی و هلهله به پایان می رسد پس از آن طرف داماد چاشو را بر سر عروس خانم می اندازند که نشانه پیروزی بر طرف عروس است . در ادامه به مادر عروس گفته می شود که اکنون وقت آن است که با دخترت خداحافظی کنی و مادر رو به دخترش می گوید: دخترم خداحافظ، خوشبخت باشی، قدمت در خانه جدید مبارک . بعد از خداحافظی مادر با دختر، نزدیکترین زن به عروس (خواهر یا زن برادر او ) راه را بر زنان طرف داماد می بندد و می گوید: خلعت من کو؟ و با گرفتن هدیه ای (یک قواره پارچه پیراهنی) اجازه خروج می دهد.

اوون ثپمک

زمانی که کاروان عروس به خانه داماد رسید، مادر داماد با کاسه ای آرد آن را متبرک می کند که نشانه سفید بختی و برکت می باشد .

پول ثچمک

در این مرحله نزدیکان داماد بر سر عروس نقل و پول می ریزند و یکی از مردان نزدیک داماد بر سر یک بلندی می ایستد و چیزی را به اندازه یک توپ تنیس در بین مهمان ها می اندازد و به آورنده ی آن شی مبلغی که قبلا تعیین شده را تقدیم می کند .

قاپی ثاقلاماق

قاپی یا قاپو به معنی در ، ثاقلاماق به معنی حراست و نگهبانی است . زمانی که مراسم پول ثچمک برگزار می شود عروس را به اتاق حجله می برند که به این اتاق اوره گی می گویند . چند زن جوان در این اتاق حضور دارند و این زن ها تا زمانی که مبلغی را از ینگه های (همراهان) عروس نگیرند به آن ها اجازه ورود نمی دهند .

قیچی زدن

در اتاق کناری عاقد و ریش سفید ها حضور دارند تا خطبه عقد جاری شود و در طول مدتی که مراسم عقد در جریان است هیچ کس حق ندارد به دیوار این اتاق و اتاق حجله تکیه کند. این مراسم با قیچی زدن 4 نفر در چهار گوشه اتاق همراه و معنی دست و زبان بدخواهان بریده باد، است.

الدش دیرمک

در اولین روز ورود عروس و بعد از پایان مراسم عقد در حضور جمعی از زنان دو طرف دست عروس را در دست داماد می گذارند در ضمن این مراسم، زنی از نزدیکان داماد اشعاری را با صدای بلند و آهنگین می خواند که متضمن مسئولیت های دو طرف (عروس و داماد) در زندگی مشترک است.

اوجه آش

در این مراسم چکدرمه که غذای سنتی ترکمن است و با برنج و گردن گوسفند تهیه می شود و مخصوص عروس و داماد است صرف می شود و در پایان ، عروس و داماد مبلغی پول را برای هدیه دادن به آشپز در ظرفی می گذارند و به او تقدیم می کنند .

عید نوروز

مقدمات نوروز (پیشواز)

ترکمن ها نیز مانند بقیه مردم در روز های پایانی سال به تکاپو می افتند و مشغول خرید و نظافت منزل خود می شوند . از جمله کارهایی که در این روزها انجام می دهند می توان به ، درست كردن سبزه ، تزیین كردن حیواناتی چون اسب (درست كردن نمد رنگین ، پیشانی بند با نقش و نگارهای بسیار زیبا برای اسبان) و آویختن زنگوله به گردن گوسفند كه فرا رسیدن سال نو را نوید می دهد ، نظافت در و دیوار و پنجره و آماده كردن ظروف غذاخوری و … اشاره کرد . پس از تمیز كردن خانه و تعویض فرش های كهنه با نو ، نخ سفید و سیاه را با هم بافته و در میانه ی آنها اسپند، نظر چشم، مونجوق (منجوق)، نمك ، داغدان (نوعی چوب كه در نزد تركمن های قدیم مقدس بوده است) قرار داده و در بالای درب ورودی آویزان می كنند. چندین تنور نان پخته و یك جفت قرص نان كوچك را با نخ سفید و سیاه به دیوار اتاق می آویزند . آب انبار و بشكه ها را پر از آب می كنند همه این ها نشانه بركت می باشد. قبل از فرا رسیدن سال نو در روزهای پنج شنبه و جمعه برای شادی روح اموات، خیرات و صدقات به همسایه ها می فرستند . زیرا معتقدند كه روح مردگان به خانه های خود باز می گردند و اگر جایگاه خود و فرزندانشان را پاك و پاكیزه ببینند و بوهای خوش استشمام كنند ، شاد و خوشوقت شده و بازماندگان خود را دعا می كنند و گرنه افسرده و غمگین باز می گردند. به همین علت چند روز مانده به نوروز «عود» در خانه ها می سوزانند.

تحویل سال

قبل از تحویل سال زنان به پختن نان و شیرینی های محلی و … از قبیل بیشمه ، بورك ، قاتلاما ، پتیر ، پسیق و «سمنو» مشغول می شوند.

آغاز تحویل سال

در این زمان چراغ ها را روشن می کنند و پنجره ها را نیز باز می کنند تا هوای بهاری وارد خانه شود . بزرگ خانواده قرآن را می بوسد و آن را تلاوت می کند تا سال جدید سالی پر رزق و روزی باشد . بعد از تلاوت قرآن و دعای خیر بقیه اعضای خانواده بر محاسن خود دست کشیده و آمین می گویند . در این روز همه اعضای خانواده غسل می کنند و لباس نو می پوشند و دو رکعت نماز شکر به جا می آورند . بعد از تحویل سال به زیارت اهل قبور می روند و گوسفند قربانی می کنند و صدقه می دهند .

پوشش زنان ترکمن

کونیک ( kognek )

کونیک پیراهن زنان ترکمنی بوده که از جنس ابریشم با رنگ های متنوع زرشكي، بنفش، قرمز و گاه گلدار می باشد و «قيرميز كؤينك»( Ggrmgz.k) نیز نامیده می شود و شامل سه‌ قسمت‌ ‌: ینگ‌ (Ýeň) یا آستین ‌، یان(Ýan) یا پهلو و آشیری‌ (Aşyry) یا دامن است . این پیراهن دارای برش ساده ، آستین فراخ با زیربغلی که بصورت اوريپ بسوي مچ دست تنگ مي شود ، یقه گرد بدون دوربرگردان و از جلو تا زير سينه چاك دارد ، دامنی که از زیر بغل تا پهلو فراختر می شود و ارتفاعی تا بیست سانتی متری پاشنه پا می باشد . در قسمت يقه و سرآستين سوزن دوزي مي شد . همچنین بر روی پیراهن شال یا کمربندی بسته می شود که دختران‌ آن را آراسته به‌ دانه‌های‌ كوچک‌ و ریز تسبیح و یا منجوق‌ استفاده‌ می‌كردند كه ‌«مونجوق‌ غوشاق‌» (Monjuk Guşak) و یا «هنجی غوشاق» نامیده‌ می‌شد.

چابیت (chabit)

بالاپوشی راسته و آزاد که زنان ترکمن روی پیراهن خود پوشیده و در حقیقت نوعی قبای بلند تا بالای ساق پا با يقة ساده و بدون برگردان از پارچه هاي ابريشمي و گاه مخملي (با آستين) می باشد . آستین های این قبا از زير بغل تا مچ دست به ملايمت باريك شده و در زير بغل قبا زائده اي سه گوش (از جنس پارچه قبا) به آن مي پيوندد و از كمر به پايين اندكي فراخ تر شده و در دو پهلوي آن چاك دار می باشد . بر روی مچ آستين ، يقه ها و كناره هاي آن (بويژه درجلوي سينه) تا انتهاي دامن و اطراف آن و همچنين بر پيرامون چاك پهلوها ، رودوزي و نقش بندي مي شود .

نوع مخمل آن، دارای آستین‌های کوتاه و کمربند است و جلو باز دوخته شده  تا اینکه تزیینات داخل آن ( مانند گل‌دوزی و جلوه‌های ماشینی) دیده شود. نوع دیگر آن، از ابریشم راه راه قرمز است که داری سر آستین و آستین‌های بلند می‌باشد .

جبه

در هوای سرد، زنان برروی پیراهن خود بالاپوشی گشاد و جلو باز می‌پوشند که جبه ، نامیده می شود و از پوستین نیم‌تنه و یا بلند هم استفاده می‌کنند.

نیم تنه

دختران براي دوران عروس شدن نيم تنه مخصوص پوشیده كه پر از سوزن دوزي و آويزه هايي از سكه و پولك هاي نقره می باشد . پسران و دختران نیم تنه‌ای داشتند که بر پشت آن زیورهای مختلفی به شکل‌های سپر و تیرکمان آویزان بود.

بوقو (Buqaw)

یقه کلفتی که با آویزه‌هایی به هم متصل و یا یک لوزی تزیین شده به نام « گنجوک» گلو را می‌پوشانید، که در قرن بیستم میلادی به یقه بزرگ قپِاقه‌ای (گول یقه) تبدیل شد که یقه لباس را می‌بندد .

بالاق (Balak)

شلوار زنان ترکمن لیفه‌ای می‌باشد و نسبت به سایر شلوارهای سنتی زنانه در ایران، میان ساقی گشادتر و دمپای دو ساق تنگ و دارای سوزن‌دوزی‌ مفصل دارد و در قدیم تزیینات به کار رفته روی آن شامل دو ردیف پهن از نقش مایه‌های متضاد با حاشیه‌های باریک‌تر بوده است. سوزن‌دوزی‌ها، به‌ اسامی‌ گوناگونی خوانده‌ می‌شود، از جمله‌ : دویه‌ كله‌ (سر شتر) ، سكدیرمه‌ چویچه‌ (نقش جوجه)، واخ آرمان، ایكی‌حورمان‌، و …،‌ كه‌ به‌ ترتیب‌ از پایین‌ تا نزدیكی‌ ساق‌پا را تشكیل‌ می‌دهد. علاوه بر این نقوش، از قوش قانات(بال پرنده)، قویماق، تکه نقش، موی نقش (نقش عقرب) و بوستانی را نیز استفاده می شود .

جنس و رنگ پایین شلوار مخصوص بوده و بالای آن را از جنس کرباس و یا متقال و به رنگ سفید تهیه می‌کنند. شلوار به گونه‌ای فراهم می‌شود که قسمت بالایی و نخی آزاد آن را، بتوان پس از پاره شده از پارچه حاشیه دوزی پایین شلوار جدا کرد. این حاشیه‌های پاچه شلوار، به طور جداگانه به عنوان جهیزیه دوخته می‌شوند و برخی چهل سانتی‌متر پهنا دارند که به سمت قوزک‌ها گشاد می‌شوند . برش شلوارهای زنانه، همسان برش شلوارهای مردانه است، اما با شلوارهای مردانه این تفاوت را دارد، كه پایین آن تنگ است و به پاها می‌چسبد. در پایین پاچه‌های شلوار، نوار سیاهی به پهنای 1-5/1 سانتی‌متر می‌دوزند كه «بالاك یوب» نام دارد .

بوريك (Borik )

یا عرقچين كه مانند عرقچين مردان است. روي اين كلاه گرد و صاف (بدون برجستگي) بود و دختران آن را با زينت آلات من جمله پولك و قبك ها مي آراستند. دختران غالباً بوريك را بر سرگذاشته و از روسري استفاده نمي كردند . این کلاه به نام‌های « تاسه گ» و «تاخیه» نیز معروف است. دختران موهای خود را به صورت چهار رشته می‌بافند، که دو رشته جلو و دو رشته  پشت آنان می‌افتد.

توپبي (Topbi)

که دختر ترکمن عروسی می کند پیشانی بند جایگزین بؤريك يا كلاه دخترانه می شود . کلاه و سربند برای ترکمن ها اهمیت ویژه ای داشته به دلیل اینکه نه تنها معرف طایفه است بلکه موقعیت زنان متاهل یا دختران را مشخص می کند . زنان ترکمن بسته به مکانی که زندگی می کنند و موقعیت اجتماعی شان کلاه های متفاوتی می پوشند مثلا زنان تكه ، نخورلي و ساريق كلاه هايي به شكل مخروطي ناقص كه قاعده ي آن را بالا است و از ني و چوب جارو و … ساخته مي شود بر سر مي گذازند ، عروس بعد از عروسي كلاهي تزيين شده بر سر مي گذارد كه يموتها آنرا «هاساوا» يا «خاوه» يا «آلين دانگي» (Alyndang) مي گويند و گوگلان ها به آن (Topbi) يا توپي مي نامند ، عروس های در طایفه نخورلي ها قبل از رفتن به خانه شوهر تاج عروسي را (آلين دانگي) نام دارد و از ني هاي ريز بافته شده و بر روي آن پارچه كشيده اند و با زيور پيشاني به نام «آلين شاي» زينت يافته بر سر عروس مي گذارند و درميان گوكلان ها زناني كه پا به سن مي گذارند از كلاه كم ارتفاعي به رنگ سياه استفاده مي كنند كه علامت تجربه است و وقتي زني نوه اش عروسي مي كند اين پيشاني بند به رنگ سفيد كه نشانه احترام و بزرگي است در مي آيد . روي كلاه را با روسري مي پوشانند و در بالاي آن دستمال بزرگ از حرير و يا نخ به نام «قين قاج» مي اندازند كه يك سر آن پشت سر افتاده و با سر ديگر دهان را مي پوشانند كه «ياشماق» مي گويند . در ميان يموت ها، زنان پارچه پيشاني بندي كه «آلاندانگي» نام دارد به دور سر بر روي يك روسري نقش دار مي بندند و گره مي زنند .

سربند

سربند زن متاهل ، پیشانی‌بندی با نقش نارنج و ترنج می‌باشد، که ذوزنقه شکل بوده و از نی های به هم پیچیده تهیه شده و روی ان را با استفاده از پارچه ابریشمی به رنگ زرشکی، قرمز و به صورت شلوغ و چین‌دار پیچیده می‌شود و یک طرف آن دنباله پارچه بلند دارد و به دقت تا شده و در جلو گره می‌خورد که توسط سربندی (یغلیق ، Yagliq)  ابریشمی با نقوش چهارگوش که نقش (یاشماق یا روبنده) را برای احترام به مردان بزرگ‌تر دارد، آراسته می‌شود. به تدریج که زن به سنین میان سالی می‌رسد، از بلندی آن کاسته می‌شود (هر سال به اندازه دو بند انگشت)، وقتی کوتاه شد به آن «تبرّک» می‌گویند. پیشانی‌بند زن در این مرحله به رنگ سیاه درمی‌آید، که علامت مجرب بودن وی می‌باشد و در دوران پیری به رنگ سفید درمی‌آید که نشانه عاقل بودن است.

روی این کلاه، بنا به محل استفاده آن زیورهای نقره‌ای و زری فراوانی پوشیده می‌شود، گاهی در مواقع عروسی، نیم تاجی مزین به جواهر بر روی آن نصب می‌شود.

فلسفه استفاده از این نوع کلاه‌های بلند زنانه، را در راز و رمز روزهای نبرد و جنگ باید جستجو کرد. این سربند  گاهی با پلاک مستطیل نقره‌ای شکل خمیده‌ای در جلو (اغمه، Egme) و دسته‌هایی از پلاک های متصل کوچک‌ تر (اوورمه، Owurme) توسط طوایف تکه طی دهه پنجاه این قرن استفاده می‌شد. این سربند را در طوایف  تکه «سُمَق» و در ایرساری «بُغمک» و در گذشته در یموت «خسبه» می‌نامیدند .

روسری

چارقد که روسری های بزرگی است که زنان ترکمنی سر می کنند . این روسری ها در طرح و رنگ های متفاوتی هستند و معمولا گران قیمتند و از این حیث با روسری های معمولی قابل قیاس نیستند .

کلاه

معمولا زنان ترکمن بعد از ازدواج زیر روسری خود کلاه به سر می گذراند که این نشانه ی متاهل بودن آن ها می باشد .

باش آتار(چأشو)

در ميان برخي از طوايف همچون يموت، روسري هاي به نام چأشو (Ga:sew ) رواج داشت كه خود بر چند نوع است از قبيل : اريش چأشو ، المنچه چأشو ، آتلاز چأشو ، قارتما چأشو ، و چأشو چارقد كه عموماً به روسري مربع شكل و ابريشمي اطلاق مي شود . در ميان برخي از تركمنان روسري بر دو قسم ضخيم با سوزن دوزي مفصل كه به آن كورته(kurta)  مي گفتند ، و ديگري بافته اي از ابريشم نازك كه قينگاچ (Ggncac ) نام داشت ، می باشد . اين روسري بر دو نوع بود كه قيرمزي قينگاچ و كله قينگاچ مي گويند.

امروزه ، زنان تركمن از روسري هاي معروف به نام چارقد كه داراي ريش پشمي است ، استفاده مي كنند كه در حال حاضر توسط تركمن هاي مقيم خارج به اين منطقه فرستاده و توسط دلالان فروخته مي شود و حكايت ها پشت اين بازار داغ چارقد يا تب چارقد بين بانوان جاري است . ياليق روسري نازكتري است ، كه در داخل خانه و در عروسي ها می پوشند و معمولا با لباس آن ها هم رنگ می باشد و امروزه بیشتر از هندوستان وارد بازرا ترکمن صحرا می شود .

آياق قاب يا كُويش : كفش زنان تركمن را غالباً هنرمندان محلي مي دوزند كه از جنس چرم خام و با تزئينات مختصر مهيا مي شود . كفش هاي نظير گل منچ لي، قير ماكُويش با نوك برگردان و پاشنه هاي بلند در آن استفاده مي شود .

چادر ترکمنی

چأشو پوششی شبیه چادر برای زنان ترکمنی است که آن را روی روسری سر می کنند .

زیورآلات

زیورآلات نقش زیادی در پوشش بانوان ترکمن دارد که این زیورآلات اکثر از نقره هستند . علاوه بر زیورآلات مرسوم (گوشواره ، دستبند و …) غالبا از سنجاق سینه و زیورآلاتی برای موها استفاده می کنند.