پروین اعتصامی

رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی (معروف ترین شاعرایرانی) در 25 اسفند 1281 (17مارس 1320) درتبریز به دنیا آمد . که 25 اسفند را روز بزرگداشت پروین اعتصامی نامگذاری شده است . پدرش که مردي بزرگ بود در زندگي او نقش مهمي داشت ، و هنگاميکه متوجه استعداد دخترش شد ، به پروين در زمينه سرايش شعر کمک کرد.

پدر پروین

يوسف اعتصامي معروف به اعتصام الملک از نويسندگان و دانشمندان بنام ايران بود. وي اولين “چاپخانه” را در تبريز بنا کرد ، مدتي هم نماينده ي مجلس بود. اعتصام الملک مدير مجله ای به نام “بهار” بود که اولين اشعار پروين در همين مجله منتشر شد ، ثمره ازدواج اعتصام الملک ، چهار پسر و يک دختر است.

مادر پروین

مادرش اختر اعتصامي نام داشت . او بانويي مدبر ، صبور ، خانه دار و عفيف بود ، وي در پرورش احساسات لطيف و شاعرانه دخترش نقش مهمي داشت و به ديوان اشعار او علاقه فراواني نشان مي داد.

شروع تحصیلات و سرودن شعر

پروين از کودکي با مطالعه آشنا شد . خانواده او اهل مطالعه بود و وي مطالب علمي و فرهنگي به ويژه ادبي را از لابه لاي گفت و گوهاي آنان درمي يافت در يازده سالگي به ديوان اشعار فردوسي ، نظامي ، مولوي ، ناصرخسرو ، منوچهري ، انوري ، فرخي که همه از شاعران بزرگ و نام آور زبان فارسي به شمار مي آيند ، آشنا بود و از همان کودکي پدرش در زمينه وزن و شيوه هاي يادگيري آن با او تمرين مي کرد.
گاهي شعري از شاعران قديم به او مي داد تا بر اساس آن ، شعر ديگري بسرايد يا وزن آن را تغيير دهد ، و يا قافيه هاي نو برايش پيدا کند ، همين تمرين ها و تلاشها زمينه اي شد که با ترتيب قرارگيري کلمات و استفاده از آنها آشنا شود و در سرودن شعر تجربه کسب کند.
هر کس کمي با دنياي شعر و شاعري آشنا باشد ، با خواندن اين بيت ها به توانائي او در آن سن و سال پي مي برد برخي از زيباترين شعرهايش مربوط به دوران نوجواني ، يعني يازده تا چهارده سالگي او مي باشد ، شعر ” اي مرغک ” او در 12 سالگي سروده شده است.

با خواندن اين اشعار مي توان دختر دوازده ساله اي را مجسم کرد که اسباب بازي اش ” کتاب” است ؛ دختري که از همان نوجواني هر روز در دستان کوچکش ، ديوان قطوري از شاعري کهن ديده مي شود ، که اشعار آن را مي خواند و در سينه نگه مي دارد.
شعر ” گوهر و سنگ ” را نيز در 12 سالگي سروده است.
شاعران و دانشمنداني مانند استاد علي اکبر دهخدا ، ملک الشعراي بهار ، عباس اقبال آشتياني ، سعيد نفيسي و نصر الله تقوي از دوستان پدر پروين بودند ، و بعضي از آنها در يکي از روزهاي هفته در خانه او جمع مي شدند ، و در زمينه هاي مختلف ادبي بحث و گفتگو مي کردند. هر بار که پروين شعري مي خواند ، آنها با علاقه به آن گوش مي دادند و او را تشويق مي کردند.

ادامه تحصیلات

پروين ، در 18 سالگي ، فارغ التحصيل شد ، او در تمام دوران تحصيلي ، يکي از شاگردان ممتاز مدرسه بود. البته پيش از ورود به مدرسه ، معلومات زيادي داشت ، او به دانستن همه مسائل علاقه داشت و سعي مي کرد ، در حد توان خود از همه چيز آگاهي پيدا کند. مطالعات او در زمينه زبان انگليسي آن قدر پيگير و مستمر بود که مي توانست کتابها و داستانهاي مختلفي را به زبان اصلي ( انگليسي ) بخواند . مهارت او در اين زبان به حدي رسيد که 2 سال در مدرسه قبلي خودش ادبيات فارسي و انگليسي تدريس کرد.

سخنراني در جشن فارغ التحصيلي
در خرداد 1303 ، جشن فارغ التحصيلي پروين و هم کلاس هاي او در مدرسه برپا شد. او در سخنراني خود از وضع نامناسب اجتماعي ، بي سوادي و بي خبري زنان ايران حرف زد. اين سخنراني ، بعنوان اعلاميه اي در زمينه حقوق زنان ، در تاريخ معاصر ايران اهميت زياد دارد.
پروين در قسمتهاي از اعلاميه “زن و تاريخ” گفته است:

« داروی بيماری مزمن شرق منحصر به تعليم و تربيت است ، تربيت و تعليم حقيقی که شامل زن و مرد باشد و تمام طبقات را از خوان گسترده معروف مستفيذ نمايد. پيداست براي مرمت خرابی های گذشته ، اصلاح معايب حاليه و تمهيد سعادت آينده ، مشکلاتی در پيش است. ايرانی بايد ضعف و ملالت را از خود دور کرده ، تند و چالاک اين پرتگاه را عبور کند. »

اخلاق پروین يکي از دوستان پروين که سال ها با او ارتباط داشت ، درباره او گفته است : « پروين ، پاک طينت ، پاک عقيده ، پاکدامن ، خوش خو و خوش رفتار ، نسبت به دوستان خود مهربان ، در مقام دوستی فروتن و در راه حقيقت و محبت پايدار بود. کمتر حرف می زد و بيشتر فکر می کرد ، در معاشرت ، سادگی و متانت را از دست نمی داد . هيچ وقت از فضايل ادبی و اخلاقی خودش سخن نمی گفت.» همه اين صفات باعث شده بود که او نزد ديگران عزيز و ارجمند باشد. مهمتر از همه اين ها ، نکته ای است که از ميان اشعارش فهميده می شود . پروين، با آن همه شعری که سروده ، در ديوانی با پنج هزار بيت ، فقط يک يا دو جا از خودش حرف زده و درباره خودش شعر سروده و اين نشان دهنده فروتنی و اخلاق شايسته اوست.

نخستین چاپ دیوان اشعار

پيش از ازدواج ، پدرش با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و اين کار را با توجه به اوضاع و فرهنگ آن روزگار ، درست نمی دانست. او فکر می کرد که ديگران ممکن است چاپ شدن اشعار يک دوشيزه را ، راهی براي يافتن شوهر به حساب آورند!
اما پس از ازدواج پروين و جدائی او از شوهرش ، به اين کار رضايت داد. نخستين مجموعه شعر پروين ، حاوی اشعاری بود که او تا پيش از 30 سالگی سروده بود و بيش از صد و پنجاه قصيده ، قطعه ، غزل و مثنوی را شامل می شد.
مردم استقبال فراواني از اشعار او کردند ، به گونه ای که ديوان او در مدتی کوتاه پس از چاپ ، دست به دست ميان مردم می چرخيد و بسياری باور نمی کردند که آنها را يک زن سروده است ، استادان معروف آن زمان ، مانند دهخدا و علامهء قزوينی ، هر کدام مقاله هايی درباره اشعار او نوشتند و شعر و هنرش را ستودند.

پروين مدتی کتابدار کتابخانه دانشسرای عالی تهران (دانشگاه تربيت معلم کنوني) بود . کتابداری ساکت و محجوب که بسياری از مراجعه کنندگان به کتابخانه نمی دانستند او همان شاعر بزرگ است . پس از چاپ ديوانش وزارت فرهنگ نيز از او تقدير کرد.

دعوت دربار و مدال درجه سه

معمولا رسم است که دولت ، دانشمندان و بزرگان علم و ادب را طي برگزاري مراسمي خاص ، مورد ستايش و احترام قرار مي دهد . در چنين مراسمي وزير يا مقامي بالاتر ، مدالي را که نشانه سپاس ، احترام و قدرداني دولت از خدمات علمي و فرهنگي فرد مورد نظر است ، به او اهدا مي کند ، وزارت فرهنگ در سال 1315 مدال درجه سه لياقت را به پروين اعتصامي اهدا کرد ولي او اين مدال را قبول نکرد.
گفته شده که حتي پيشنهاد رضا خان را که از او براي ورود به دربار و تدريس به ملکه و وليعهد وقت دعوت کرده بود ، نپذيرفت ، روحيه و اعتقادات پروين به گونه اي بود که به خود اجازه نمي داد در چنين مکان هايي حاضر شود . او ترجيح مي داد در تنهايي و سکوت شخصي اش به مطالعه بپردازد.
او که در 15 سالگي درباره ستمگران و ثروتمندان به سرودن شعر پرداخته ، چگونه مي تواند به محيط اشرافي دربار قدم بگذارد و در خدمت آنها باشد ؟
او که انساني آماده ، داراي شعوري خلاق و همواره درگير در مسائل اجتماعي بود به اين نشان ها و دعوت ها فريفته نمي شد.

دوران بيماری و مرگ پروين

پروين اعتصامی ، پس از کسب افتخارات فراوان و درست در زمانی که برادرش – ابوالفتح اعتصامی –  ديوانش را برای چاپ دوم آن حاضر می کرد، ناگهان در روز سوم فروردين 1320 بستری شد پزشک معالج او ، بيماری اش را حصبه تشخيص داده بود، اما در مداوای او کوتاهی کرد و متأسفانه زمان درمان او گذشت و شبی حال او بسيار بد شد و در بستر مرگ افتاد.
نيمه شب شانزدهم فروردين 1320 پزشک خانوادگی اش را چندين بار به بالين او خواندند و حتی کالسکه آماده ای به در خانه اش فرستادند ، ولی او نيامد و …. پروين در آغوش مادرش چشم از جهان فرو بست .
پيکر پاک او را در آرامگاه خانوادگی اش در شهر قم و کنار مزار پدرش در جوار خانم حضرت معصومه (س) به خاک سپردند . پس از مرگش قطعه شعری از او يافتند که معلوم نيست در چه زمانی برای سنگ مزار خود سروده بود . اين قطعه را بر سنگ مزارش نقش کردند ، آنچنان که ياد و خاطره اش در دل مردم نقش بسته است .