هنرهای دستی
هنرهای دستی از هنگام خلقت بشر به وجود آمده و به مرور زمان توسعه یافته است . در این میان هنر ایرانی یکی از غنی‌ترین میراث‌های هنری در تاریخ جهان است که با غنا و تنوع گسترده، در داخل و خارج از کشور، همواره پیشتاز و در اوج است.
بر طبق یک آمار، هنرهای دستی ایرانی حدودا ۳۰۰۰ نوع، در ۴۰۰ گروه هنری مختلف می‌باشد.
برخی از هنرها با حفظ ریشه ها و سنت های خود، در طول سالیان متمادی رشد کرده اند و مراحل شکل گیری خود را گذانده یا در حال گذراندن هستند. این هنرها که دارای سابقه و پیشینه هستند، هنرهای سنتی نامیده می شوند.
هنرهای سنتی ایران را به ٦ دسته عمده تقسیم می‌کنند:
- شعر و ادبیات
- موسیقی
- معماری و هنرهای وابسته
- نمایش‌های سنتی و آیینی
- نساجی سنتی مانند زری‌بافی یا زربفت و مخمل بافی
- صنایع مستظرفه (که بجز ۵ دسته بالا همه آثار هنری را شامل می‌شود)
برخی از هنرها، اختصاص به قوم یا سرزمین خاصی ندارد، ولی با توجه با ویژگی ها و امتیازیاتی که دارد، نسبت به سایر ملل، در صدر قرار گرفته و مقام اول را از آن خود کرده است.
به عنوان مثال معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر از ارزش‌هایی ویژه برخوردار است. ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، انواع سازه، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوانهای رفیع، ستونهای بلند و بالاخره تزئینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است. سابقه معماری ایران به حدود هزاره هفتم قبل از میلاد می‌رسد.
خوشنویسی ایرانی نیز که بخشی از خوشنویسی اسلامی است، در ایران و سرزمین‌های وابسته یا تحت نفوذ او همچون کشورهای آسیای میانه، افغانستان وشبه قاره هند به تدریج حول محور فرهنگ ایرانی شکل گرفت؛ و نه تنها از مفاخر هنر ایرانی بلکه از مفاخر هنر اسلامی و حتی هنر جهان به‌شمار می‌رود.
تقسیم بندی صنایع دستی
در یک تقسیم بندی، صنایع دستی ایرانی را این گونه ذکر کرده اند:
- طراحی سنتی و نگارگری
- سفالگری و سراميک سازی
- بافته های داری
- نساجی سنتی
- شيشه گری
- هنرهای مرتبط با فلز
- هنرهای مرتبط با چوب
- رنگرزی و چاپ سنتی
- صحافی و جلد سازی سنتی
- آثار لاکی و روغی
- رودوزی ها و بافتنی ها
- سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ
- حصير بافی
- فرآورده های پوست و چرم
- ساير صنايع دستی
نساجی سنتی
زربفت ابریشمی
ابریشم بافی
احرامی بافی
ارمک‌بافی
بافت انواع پارچه‌های سنتی (باشلق، کرباسبافی، قناویز، فرتبافی، شمدبافی، گزیبافی، متقالبافی، چفیهبافی، جیمبافی)
برکبافی
پتوبافی
ترمه بافی
جاجیم بافی (موج بافی، ماشته بافی، ساچیم بافی)
چادرشببافی
حولهبافی
دارایی‌بافی (ایکات)
زری‌بافی (زربفت)
سجاده بافی
سیاه‌چادر بافی
شالبافی
شعربافی
شک بافی
عبابافی – عبابافی نائین
گلیچ
متکازین (گلیمچه)
مخمل بافی
نوار بافی (پن‌بافی، مداخله‌بافی، کارت‌بافی، خوس‌بافی / خوس‌دوزی، وریسبافی، نواربافی علی‌آباد کتول)
پرده بافی
حمام سری
چپری
عریض‌بافی
بافته‌های داری و زیراندازها
پلاسبافی
زیلوبافی
قالی بافی / قالی (گل برجسته، خرسک، قالی دورویه، نمکدان بافی، چنته)
گلیم (گل برجسته، ورنی، شیریکی‌پیچ، سفره کردی، مفرش، مسند، گلیم دورو، ساده، سوزنی، رند)
جل اسب
اجاق قراقی
خورجینبافی
نمدمالی / نمد
سراندازبافی
پوشاک سنتی
لباسهای محلی
بافتنیهای سنتی (کلاه، جوراب و …)
برقع
پای‌پوشهای سنتی (گیوه، گیوه‌چینی، آجیدهدوزی یا تخت کشی، گیوهدوزی، گیوه‌بافی، چاروقدوزی، چموشدوزی)
پوستیندوزی
چوقادوزی
عروسک‌بافی
قلاب‌بافی
مجمسههای محلی (مومی)
رودوزی‌های سنتی
آجیدهدوزی (لایه دوزی)
آیینه‌دوزی
اشرفی‌دوزی (سکه دوزی)
بلیشدوزی (قزاق دوزی)
پتهدوزی (سلسله دوزی)
پولکدوزی
پیلهدوزی
تسمه‌دوزی
تفرشی دوزی
چهل‌تکهدوزی (خاتمی دوزی، لندرهدوزی)
خوس‌دوزی
دانه‌دوزی
ده‌یک‌دوزی (برجسته‌دوزی)
رودوزی بمپور
زرتشتی‌دوزی
زرک‌دوزی
زغرهدوزی
ستاره‌دوزی
سرافی‌دوزی
سرمه‌دوزی
سکه‌دوزی (چشمه‌دوزی، دوریشدوزی، ژوردوزی)
سوزن‌دوزی
سوزن‌دوزی اصفهان (گل‌دوزی و گندمی‌دوزی)
سوزن‌دوزی بلوچ (خامه‌دوزی، سیاه‌دوزی سیستان و ابریشم‌دوزی نقش زرک)
سوزن‌دوزی ترکمن (سیاه‌دوزی ترکمن)
شرابه‌دوزی (منگوله‌دوزی، آویزه‌دوزی)
شمسهدوزی
صدف‌دوزی
قلاب‌دوزی
قلاب‌دوزی اصفهان
قلاب‌دوزی رشت
قیطان‌دوزی (فتیله‌دوزی، مغزی‌دوزی، یراقدوزی)
کتیبه‌دوزی
کردی‌دوزی
کم‌دوزی (کمان‌دوزی، کمه‌دوزی)
گلابتوندوزی (بادلهدوزی)
لانه‌زنبوردوزی
مخمل‌دوزی
مرصع‌دوزی (سنگ‌دوزی)
مرواریددوزی
مضاعف‌دوزی
ملیله‌دوزی
ممقان‌دوزی
منجوق‌دوزی
نقده‌دوزی
نقش‌دوزی
نواردوزی
چاپ‌های سنتی
قلمکار (چاپ مهری و نقاشی)
کلاقه‌ای یا باتیک (چاپ مهری یا نقاشی و دندانی)
سفال، سرامیک و کاشی سنتی
خرمهره سازی
سفال و سرامیک
کاشی مشبک
کاشی زرین فام
کاشی معرق
کاشی معقلی
کاشی مینایی
کاشی هفت رنگ
نقاشی روی سفال (نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب)
صنایع دستی مستظرفه
پاپیه ماشه
تذهیب
تشعیر
جلدسازی
صحافی سنتی
طراحی سنتی (طراحی فرش و…)
قطاعی (کاغذ و پارچه)
کاغذسازی دستی
نقاشی سنتی دیواری
نقاشی روی استخوان
نقاشی قهوه‌خانه‌ای
نقاشی گل و مرغ
نقاشی لاکی
نگارگری ایرانی (نقاشی ایرانی / مینیاتور)
تزیین ساز و جامه دان ساز
صنایع دستی چرمی
جلدسازی چرمی سنتی
سراجی سنتی
سوخت روی چرم
معرق چرم
نقاشی روی چرم
نقش اندازی ضربی روی چرم
زینسازی
ساخت و تزیین ساز و کیف ساز
هنرهای دستی وابسته به معماری
آهک‌بری (ساروج‌بری)
گچ بری
مقرنس‌کاری / مقرنس سازی
صنایع دستی فلزی
حجم‌های فلزی سنتی
افزار فلزی (اسلحه سازی و …)
جُنده کاری
چاقو سازی
چلنگری
حکاکی روی فلز
دوات‌گری
زمودگری
ساخت زیورآلات سنتی
ضریح سازی
علامت‌سازی
قفل سازی
قلم‌زنی
کوفته‌گری (طلاکوبی روی فولاد و غیره)
گرگوربافی
مس‌گری
مشبک فلز
ملیله‌کاری: شامل سینی زینتی، سرویس بشقاب، کاسه و وسایل مصرفی
میناکاری
مینای خانه‌بندی (پنجره‌ای / مشبک)
مینای مرصع
مینای نقاشی
ورشوسازی
ابزارهای دقیق
قطب‌نما سازی
اسطرلاب سازی
صنایع دستی چوبی
حجم‌های چوبی سنتی (پیکرتراشی)
ارسی سازی
بامبوبافی
ترکه‌بافی (ارغوان‌بافی، مرواربافی، چم‌بافی)
چیقبافی
حصیربافی (بوریابافی)
خاتم‌کاری
خراطی
ساخت سازهای چوبی سنتی
سوخت روی چوب
قواره‌بری
کپوبافی
کنده‌کاری روی چوب
گره‌چینی
محرق چوب
مشبک‌کاری
معرق چوب
معرق منبت
منبت چوب
نازک‌کاری
نقاشی روی چوب
صنایع دستی دریایی
صنایع دستی دریایی
نقاشی روی صدف
صنایع دستی سنگی
حجم‌های سنگی
تراش سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی
سنگ تراشی سنتی (حجاری)
حکاکی روی سنگ
خراطی سنگ
فیروزه کوبی
مرصع کاری
مشبک سنگ
معرق سنگ
موزائیک سنگ
آبگینه
آئینه‌کاری
تراش شیشه
شیشه حرارت مستقیم
شیشه‌گری فوتی
معرق شیشه / شیشه خانه‌بندی
نقاشی پشت شیشه
نقاشی روی شیشه
همجوشی شیشه
پیشه‌های سنتی وابسته به صنایع دستی
ابریشم‌کشی
رفوگری
رنگرزی گیاهی
گلابتوندوزی
نخ‌ریسی سنتی
