حمام چهار فصل اراک

بنای حمام چهار فصل اراک یکی از زیباترین اثرهای معماریم و کاشی کاری ایران در قرون اخیر است و به واسطه ی تزیینات خاص آن، یکی از نمونه های بی مانند معماری ايرانی به شمار می رود.

آشنایی با حمام چهار فصل:

حمام چهار فصل از اثرهای تاریخی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا به وسیله حاج محمدابراهیم خوانساری (زاده ۱۲۳۲- درگذشت ۱۲۹۷) در زمان احمد شاه قاجار بنا گذارده شده است. و در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۹ بعنوان یکی از اثرهای ملي ایران به ثبت رسیده است.

آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامين می شده و به لحاظ تأمين آب و همچنين حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود ۳ تا ۳/ ۵ متر از کف خیابان پائین تر ساخته شده است که تفاوت سطح برای جلوگيری از تغيير دمای متعارف و مناسب در داخل حمام و هم ایجاد اعتدال بین هوای برودتی و حرارتی به گونه ای که اشخاص موقع وارد شدن و خارج شدن در معرض تغيير غیرمنتظره هوا قرار نگیرند، ایجاد شده است.

حمام از قسمت های دالان ورودی، سربینه ی مردانه، زنانه و اقلیت ها، گرم خانه ی خصوصی و عمومی، هشتی های ارتباطی، خزینه، تون، آب انبار و دیگر قسمت های مرتبط تشکیل شده است.

 علل نام انگيزه و تاریخچه ساخت حمام چهارفصل:

در دوره ۵۰ ساله حکومت ناصری که ایران به آرامشی نسبي دست یافته بود و امنیت نسبي در قلمروهای گوناگون این سرزمین وجود داشت، این دستور سبب شد که ۸۵ خانواده یهودی از سنجان و روستاهای اطراف به امیر آباد( اراک) هجرت کنند و در شمال شرقی گذر سپهداری و در ضلع شرقی خیابان محسنی، محله ای احداث کرده و سکنی گزینند و به تجارت و فروش پارچه پرداختند. این دسته از تأسیسات و امکانات شهري مانند قبرستان، مدرسه و … بهره مند بودند ولی حمامی در اختیار آنها قرار نداشت.

نمایندگانی از این اقلیت حاج محمدابراهیم خوانساری رجوع کرده و به وی خاطرنشان کردند که اقلیت های صاحب کتاب که در بلاد مسلمین ساکن هستند، تحت حمایت آنان و حکومت اسلامی قرار دارند و حاکم شرع متعهد به حفظ جان، مال و ناموس آنهاست. پس حاج محمد ابراهیم خوانساری فرمان داد در در برابر قلعه شخصی وی، حمامی بسازند که پیروان تمامی مذاهب ابراهیم بتوانند از آن استفاده کنند.

این بنا در خلال سال های ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ و طی حدود ۳۸ ماه احداث . این بنا در سال ۱۳۷۳ به موزه تبدیل شد و در ابتدای دهه ۱۳۸۰ هم مورد بازسازی قرار گرفت.

طراحی داخلی حمام چهارفصل:

کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهم ترين تزیین های به کار گرفته شده در حمام است. این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده اند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان گوناگون است. مسائل و طرحهای بکار گرفته شده در کاشی های حمام حاوی اقسام گل و بوته، پیچک ها، درختان انگور، درخت سرو و صنوبر بهمراه مناظری از رودخانه ها، چشمه ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنين طرحهایی از اشخاص نظامي با پوشش دوره قاجار است. رنگ های بکار رفته در کاشی ها بیش تر رنگ زرد، لاجوردی، فیروزه ای، رنگ سفید، رنگ سبز، رنگ خاکستری، قرمز و نارنجی است.

موزه ی چهارفصل:

هم اینک از مساحت حدود ۱۶ هزار متری بنا، حدود ۵ هزار متر آن حاوی سربینه ی مردانه و گرم خانه، رختکن و هشتی بین گرمخانه و رختکن به موزه اختصاص یافته است و اشیاء بسیار مهمی منتسب به دوره های گوناگون قبل و پس از اسلام در آن مراقبت می شود.

انواع تنگ های سفالي، کاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ نوشته و ابزار آلات کشاورزي و دفاعی در این موزه نگه داری مي شود. محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه که از اثرهای منحصربه فرد معماری و گچ بری دوره ی سلجوقیان است در این محل نگهداری می شود.

در حال حاضر اشیایی باستانی مختلفی از زمان قبل از اسلام و بعد از اسلام مثل سکه های دوره های گوناگون تاریخی، قباله های دوره ی قاجار، کتاب ها و نسخه های خطی، ظروف مسی و قلم زنی، خمره های سفالي، وسایل ریسندگی، وسایل قدیمی حمام، ده ها پیکره مربوط به مردم شناسی در این حمام نگهداری می شود. اشیای به دست آمده از کاوش های منطقه ی باستانی زلف آباد فراهان هم در این موزه به نمایش درآمده اند.

آدرس حمام چهارفصل:

ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی( عباس آباد) فعلی، حد فاصل میدان هفت تیر و میدان شهدا اراک

منبع: بیتوته