عفاف تنها به پوشش نیست!
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در تأثیر اندیشه انسان بر ظاهر او فرموده است: «هر گاه دل انسان پاك باشد، جسم او نیز پاك است و اگر دل انسان ناپاك و آلوده شود، جسمش نیز به آلودگی كشیده می شود».
عفت درون و اندیشه پاك، رفتار و كردار پاك را در پی دارد و اندیشه ناپاك ثمره ای جز رفتار و كردار و گفتار ناپاك نخواهد داشت.
عفاف در خوردن
عفت در خوراك، یعنی آنكه انسان از خوردنی ها به قدر نیازش اكتفا كند. در روایات اسلامی همواره به این امر در كنار پاکدامنی و حتی قبل از آن توصیه شده است. در روایتی از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله آمده است: «دو چیز بیشتر از هر چیزی اُمت مرا به آتش می افكند، شكم و عورت». همچنین در حدیثی دیگر از حضرت آمده است: «بعد از خودم نسبت به سه چیز از امتم در هراسم، گمراهی پس از معرفت، تاریكی فتنه ها و شهوت شكم و فرج».
عفاف در بعد مادی
عفاف در فقر نوعی دیگر از عفاف ورزیدن است؛ یعنی انسان بر فقر خود صبر كند، خویشتنداری نماید و آن را پنهان دارد و نزد دیگران گدایی نكند، در رسیدن به حاجت خود تلاش نماید و به خداوند اعتماد و توکل داشته باشد، بیشتر از نیاز و حاجت نخواهد و قانع و شكرگزار خداوند باشد. به سبب فقر در عبادت خداوند كوتاهی نكند، بد اخلاقی نكند و نزد ثروتمندان چرب زبانی و چاپلوسی نكند، عزت و كرامت خود را حفظ كند و حق را زیر پا نگذارد.
اگر چیزی بدون سؤال و تقاضا به او عطا كردند، پس از اطمینان از حلال بودن آن به قدر نیاز و حاجتش آن را بپذیرد و بیشتر از آن را نپذیرد: «لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللّهِ لا یَسْتَطیعُونَ ضَرْبًا فِی اْلأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النّاسَ إِلْحافًا وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلیمٌ»؛ « (انفاقِ شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند؛ (و توجّه به آیین خدا، آنها را از وطن های خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آنها اجازه نمی دهد تا برای تأمین هزینه زندگی، دست به کسب و تجارتی بزنند؛) نمی توانند مسافرتی کنند (و سرمایه ای به دست آورند؛) و از شدّت خویشتنداری، افراد ناآگاه آنها را بی نیاز می پندارند؛ امّا آنها را از چهره هایشان می شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی خواهند. (این است مشخّصات آنها!) و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است».
اگر فقر به زینت عفاف آراسته باشد، انسان را به خداوند نزدیك و بهشت را برای او تضمین می كند، اما فقر مذموم و نكوهیده این است كه انسان فقیر عفاف را زیر پا نهاده، دست طمع پیش مردم دراز كند، عزت و كرامت خود را ارزانی حرص و طمع كند و آزمندی، او را به بداخلاقی و لغزش و گناه بكشاند. این گونه فقر از قبر بدتر است و انسان را خوار و ذلیل می كند.
در روایتی از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله آمده است: «دو چیز بیشتر از هر چیزی اُمت مرا به آتش می افكند، شكم و عورت.» همچنین در حدیثی دیگر از حضرت آمده است: «بعد از خودم نسبت به سه چیز از امتم در هراسم، گمراهی پس از معرفت، تاریكی فتنه ها و شهوت شكم و فرج».
تنها فقیر نیست كه باید عفاف داشته باشد؛ بلكه توانگر و ثروتمند هم باید قرین عفاف باشد تا ثروتش در دنیا و آخرت مفید و سودمند باشد. اگر انسان ثروتمند یا به عبارتی بی نیاز به معنای واقعی كلمه عفت پیشه كند؛ یعنی در كسب مال، نگهداری آن و هزینه كردنش دچار فعل حرام و قبیح نشود، بدون شك مال و ثروتش مشروع است و این ثروت می تواند در تقوا و پرهیزگاری شخص نیز تأثیر مثبت داشته باشد؛ چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «بهترین یاور و كمك برای تقوای خدا، ثروت است».
خداوند به نیازمندان دستور می دهد عفت پیشه كنند و از تصرف در مال یتیم خودداری و امتناع كرده و دامن خود را از صرف مال یتیم پاك نگه دارند: «وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافًا وَ بِدارًا أَنْ یَکْبَرُوا وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقیرًا فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَ کَفی بِاللّهِ حَسیبًا»؛ « و یتیمان را چون به حد بلوغ برسند، بیازمایید! اگر در آنها رشد (کافی) یافتید، اموالشان را به آنها بدهید! و پیش از آنکه بزرگ شوند، اموالشان را از روی اسراف نخورید! هر کس که بی نیاز است، (از برداشت حق الزحمه) خودداری کند؛ و آن کس که نیازمند است، به طور شایسته (و مطابق زحمتی که می کشد،) از آن بخورد و هنگامی که اموالشان را به آنها باز می گردانید، شاهد بگیرید! اگر چه خداوند برای محاسبه کافی است».
عفاف در گفتار
کلام عفیف، کلامی است که هم از نظر محتوا و هم از نظر شیوه بیان قرین عفت باشد. آوا و آهنگ صدا به هنگام سخن گفتن باید به گونه ای باشد كه ادب و عفت رعایت شود. یكی از نمادهای بی عفتی در گفتار، سخن گفتن با ناز و عشوه با نامحرمان است: « یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفًا»؛ « ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید، اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید».
قول معروف، یعنی سخنی كه شرع و عرف اسلامی آن را بپسندد و آن، سخنی است كه تنها مدلول خود را برساند. محتوای كلام باید به گونه ای باشد كه تحریك آمیز نباشد. كلامی كه شهوت را برانگیزد، به دور از عفت است و در اسلام منع شده است. در حدیثی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام آمده است: «هر كس زبان خود را حفظ كند، خداوند عورتش را حفظ می كند».
اگر انسان همواره به مسائل خلاف عفت فكر كند، حتی اگر به افكارش جامه عمل نیز نپوشاند، در دراز مدت به این گونه افكار عادت كرده، عفت و حیاء درونی خود را از دست می دهد و گناه را سبك شمرده و در نتیجه به طرف آن كشیده می شود؛ هم چنانکه در حدیثی از امام علی علیه السلام می خوانیم: « کسی كه زیاد به گناه فكر كند، بالاخره افكارش او را به گناه وا می دارد.»
عفاف در اندیشه
عفاف در اندیشه و فكر به معنی كنترل و مدیریت افكار است تا وارد عرصه های آلوده و خلاف عفت نشود. تخیل های شهوانی و تحریك كننده و خیال غیرعفیفانه هرچند عمل مشهود خلاف عفت نیست، اما نوعی زیاده خواهی است كه تأثیر روانی عمیقی دارد. اگر چه فكر به گناه تا زمانی كه به عمل ننشیند، گناه محسوب نمی شود؛ اما افكار ناپاك كه نتیجه افسار گسیختگی اندیشه و عدم كنترل انسان بر نحوه فكر كردن است، رفته رفته آینه دل را سیاه كرده و زمینه فساد را فراهم می سازد.
اگر انسان همواره به مسائل خلاف عفت فكر كند، حتی اگر به افكارش جامه عمل نیز نپوشاند، در دراز مدت به این گونه افكار عادت كرده، عفت و حیاء درونی خود را از دست می دهد و گناه را سبك شمرده و در نتیجه به طرف آن كشیده می شود؛ هم چنانکه در حدیثی از امام علی علیه السلام می خوانیم: « کسی كه زیاد به گناه فكر كند، بالاخره افكارش او را به گناه وا می دارد».
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در تأثیر اندیشه انسان بر ظاهر او فرموده است: «هر گاه دل انسان پاك باشد، جسم او نیز پاك است و اگر دل انسان ناپاك و آلوده شود، جسمش نیز به آلودگی كشیده می شود».
عفت درون و اندیشه پاك، رفتار و كردار پاك را در پی دارد و اندیشه ناپاك ثمره ای جز رفتار و كردار و گفتار ناپاك نخواهد داشت.
منبع: تبیان
