چوب مناسب برای هنر منبت کاری
چوبی مناسب برای کنده کاری می باشد که دارای بافتی ریز و محکم باشد که معمولاً از چوبهای پهن برگان جنگلی استفاده می شود.
چوبی مناسب برای کنده کاری می باشد که دارای بافتی ریز و محکم باشد که معمولاً از چوبهای پهن برگان جنگلی استفاده می شود. البته همه چوبهای درختان پهن برگ مناسب برای کنده کاری نمی باشند چون بافت درشت و ناهمگنی دارند مانند بلوط یا ملچ. چوبی که برای کنده کاری انتخاب می شود باید سعی شود که بدون گره و پوسیدگی باشد. عمل کنده کاری باید در راه چوب (جهت الیاف) انجام شود یعنی همان مسیر رشد عمودی درخت اگر گره روی چوب وجود داشت و ناگزیر به عمل منبت کاری بودید باید مرکز گره را به دو قسمت تقسیم نمود و از مرکز گره به سمت بیرون گره عمل مغار زدن را انجام داد تا گره از روی چوب کنده نشود.
چوبهایی که در منبت کاری از آن استفاده می شود و در بازار ایرانم رواج بیشتری دارد را به شرح زیر توضیح می دهیم:
1- گردو:
درخت گردو بومی ایران و چین می باشد و در شمال ایران تا ارتفاعات 1500 متر از سطح دریا دیده می شود و در اکثر مناطق ایران کشت می شود چوب بیرون خاکستری مایل به قهوه ای روشن و چوب درون قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره می باشد. چوب نسبتاً سنگین است و بخوبی رنگ و لاک می پذیرد دارای الیاف منظم و نامنظم و دارای نقوش زیباست. خاصیت همکشیدگی متوسطی دارد این چوب یکی از بهترین چوبها برای منبت کاری است و اصطلاحاً خوش مغار می باشد. چوب گردو دارای استحکام زیادی می باشد. درخت گردو و از خانواده درختان پهن برگ می باشد. بافت این چوب ریز و متراکم می باشد. نام دیگر گردو و جوز می باشد.
2- راش:
راش در اروپا، آسیای غربی، ایران، ترکیه و … می روید در ایران از ارتفاع 650 تا 2000 متر از سطح دریا پراکنده است. چوب برون قرمز رنگ و درون قهوه ای مایل به سرخ و با الیاف موازی و یکنواخت بدون بو و طعم نسبتاً سخت و سنگین نسبت به خمش و ضربه مقاوم است و رنگ و لاک را خوب می پذیرد بعد از گردو بهترین چوب برای منبت کاری می باشد و در ایران استفاده فراوانی می شود. راش از خانواده پهن برگان است و قطر تنه قدیمی درختان چنار تا 4 متر هم می رسد.
3- چنار:
یکی از فراوانترین درختانی است که در ایران به خصوص شهر تهران به وفور دیده می شود چوب برون روشن تا قهوه ای مایل به قرمز و پرمگسی می باشد چوب پیر آن به راش شباهت دارد چوب بدون بو و طعم و مشابه راش ولی نرمتر و نسبتاً سخت و دارای الیافی یکنواخت است دوام آن نسبتاً کم است یکی از چوبهایی است که در منبت کاری مورد استفاده قرار می گیرد. به چنار دلب نیز گفته می شود. از خانواده پهن برگان و قطر تنه قدیمی درختان چنار تا 4 متر هم می رسد
4- توسکا:
چوبی است بدون قاذبل تشخیص از چوب بیرون و درون مایل به صورتی نرم و سبک و دارای الیافی صاف و ظریف و ریز بافت می باشد. کار با آن آسان و رنگ را به خوبی می پذیرد. در منبت کاری نیز مصرف دارد. از خانواده پهن برگان می باشد و دارای دو گونه قشلاقی و ییلاقی می باشد که در جنگلهای شمال ایران تا ارتفاع 2000 متری دیده شده است.
5- افرا:
این درخت بومی آمریکای شمالی و کاندا است و سالهای پیش به ایران آورد ه شده است. سرعت رشد زیادی دارد. چوبی است سبک و کم دوام. چوب بیرون آن سفید شیری و چون درون و برون مشخص نیست. چوب برون دارای رگه هایی به رنگ جگری و قهوه ای است. گونه ای از افرا را کیکم می نامند که سخت و سرخ کم رنگ است در منبت کاری نیز کاربرد دارد. افرا نیز از خانواده پهن برگان است. با برگهای پنجه ای در بعضی از نقاط قطر این درخت تا 70 سانتیمتر هم می رسد.
6- ممرز:
در اروپا و آسیا می روید. در ایران در شمال از 200 تا 1000 متر ارتفاع از سطح دریا است که محل رویش آن است. چوبی برون سفید و درون زرد. دارای رگهای سیاه و خاکستری می باشد. بدون بو و طعم دارای الیاف موازی، نسبتاً سخت و مقاوم نسبت به خمش و ضربه و به سختی شکاف بر می دارد. از چوبهایی است که در منبت کاری نیز استفاده می شود ولی در صورت نبودن چوبهای دیگر به ناچار استفاده می شود. این درخت از خانواده پهن برگان است و قطر تنه آن تا 80 سانتی متر هم می رسد. به ممرز آلش هم می گویند.
البته از چوب درختان دیگر هم می توان استفاده کرد ولی بیشترین کاربرد را در ایران 6 نوع چوب توضیح داده شده را دارد. از چوبهایی چون آبنوس، توت، پسته، ارغوان و …. نیز می توان برای منب کاری استفاده کرد ولی کمیاب و گران هستند.
منبع : حوزه هنری استان قزوین