همه چیز درباره شتر مرغ
قيمت جهاني فرآورده هاي شتر مرغ: صدها سال پيش شتر مرغ را فقط به دليل پرهاي زيبا و ارزشمندشان در آفريقا شكار مي كردند ليكن با پي بردن به ارزش گوشت باكيفيت بالاي اين پرنده و همچنين پوست بسيار مرغوب آن ارزش پر در درجه اهميت بعد قرار گرفته است پرورش تجاري شتر مرغ امروز به صورت معني دارتري گسترش يافته و به دلايل زير مورد استقبال پرورش دهندگان دام و طيور قرار گرفته است:
1- گوشت قرمز شتر مرغ در واقع شبيه گوشت گوساله است با اين مزيت كه از لحاظ كم بودن كلسترول و چربي شبيه گوشت مرغ و ماهي و از لحاظ پروتئين بالا با گوشت گوساله مقايسه مي شود. هر 5 شتر مرغ پرواري برابر يك گوساله پرواري گوشت توليد مي كند.
2- پوست چرم مانند اين پرنده در صنعت سراجي مورد استفاده قرار مي گيرد. چربي طبيعي كه در پوست شتر مرغ وجود دارد باعث انعطاف پذيري و مقاوم بودن آن در مقابل خشكي و ترك خوردگي مي شود• از پوست شتر مرغ در صنايع كفش و كيف استفاده مي شود. ميزان پوست هر شتر مرغ 13 فوت مربع (5/3 متر مربع) است كه هر فوت مربع آن 35 دلار قيمت دارد.
3- پر شتر مرغ كه معمولاً هر سال 2 بار از بدن پرنده چيده مي شود جمعاً در سال حدود يك كيلوگرم پر استحصال مي شود. كه هر كيلوگرم آن 1000 دلار در بازارهاي جهاني خريد و فروش مي شود كه از اين پرها در كارهاي زينتي و يا تهيه جاروهاي گرانقيمت استفاده مي شود. پر شتر مرغ علاوه بر گرد و غبار معمولي به علت داشتن خاصيت الكترواستاتيك قادر است تمام ذرات را به خود جذب كند.
4- تخم شتر مرغ نيز يكي از فرآورده هاي پرمصرف در جهان است. هر تخم شتر مرغ بالاتر از 5/1 كيلوگرم وزن دارد و حدود 24 عدد تخم مرغ معمولي است و طعم آن شيرين تر از تخم مرغ است. بوميان آفريقايي قرن هاست كه از تخم شتر مرغ به عنوان منبع غذايي و از پوسته آن به عنوان ظرف (كاسه) استفاده مي كنند. پوسته تخم شترمرغ به اندازه ظروف چيني محكم است و هنرمندان و صنعتگران آنرا رنگ آميزي كرده و يا با جواهرات مختلف تزئين مي كنند.
5- استفاده هاي پزشكي از فرآورده هاي شتر مرغ مرسوم است از غضروف پاي شتر مرغ جهت تعويض غضروف پاي انسان استفاده مي شود. مغز شتر مرغ نوعي آنزيم توليد مي كند كه براي درمان بيماري استفاده مي شود. چشم پزشكان آفريقاي جنوبي معتقدند كه به دليل شباهت زيادي كه ساختمان چشم شتر مرغ با چشم انسان دارد و قرنيه چشم شتر مرغ بهترين انتخاب براي پيوند و جايگزيني قرنيه چشم انسان دارد مي توان آنرا جهت پيوند به كار برد با وجوديكه اين عمل عجيب به نظر مي رسد ليكن با توجه به اتفاقات مشابهي كه در دنياي پزشكي به كرات اتفاق افتاده اين مسأله قابل تعمق است.
6- روغن شتر مرغ در صنايع آرايشي استفاده مي شود و هر شتر مرغ حدود شش ليتر روغن توليد مي كند. با وجوديكه اين پرنده بزرگ توانسته است به بازارهاي آمريكا، اروپا، استراليا، آمريكاي مركزي و آمريكاي جنوبي، چين و ساير نقاط جهان وارد شود ليكن در حال حاضر آفريقا قسمت عمده پرورش و توليد و صادرات فرآورده هاي اين پرنده را به خود اختصاص داده است.
تاريخچه
بيش از ۲۰ ميليون سال پيش اجداد شترمرغها در منطقه ای گسترده از اسپانيا در غرب تا چين در شرق ساکن بوده اند و در حدود يک ميليون سال پيش اين پرندگان به آفريقا مهاجرت کرده و در شمال و شرق و جنوب اين قاره اقامت گزيدند. تصاوير به جا مانده از شترمرغها در حکاکی ها و نقاشی های متعلق به ۱۰۰۰۰-۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مشاهده شده است. طبق گزارش laufer از پوسته های خالی تخم ها به طور معمول به عنوان فنجان استفاده می کردند که اولين مورد مشاهده به حدود ۳۰۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح برمی گردد. در حدود هشت قرن پيش از ميلاد مسيح پادشاهان آشوری جهت نشان دادن علاقه و احترام به مقامات ديگر کشورها شترمرغ کشتار می کردند. همچنين اشاراتی نسبت به گوشت و پر اين پرنده در خطوط هيروگليف مصر باستان مشاهده شده است. اين پرنده جهت ادای احترام بعنوان پيشکش به محضر فرعون برده می شد که تاييديه اين مطلب در کتيبه های موجود در موزه بريتانيا به وضوح قابل مشاهده است.
ده می شود. بر طبق شواهد تاريخی امپراطور رومی الاگابالوس در يکی از جشنهای مجلل خود جهت پذيرائی ميهمانانش از مغز ۶۰۰ شترمرغ استفاده کرد.
شروع پرورش در جهان
برای قرون متمادی تامين درخواست پرو گوشت اين با روند کشتار آنها در حيات وحش همراه بود. اولين تلاشهای ثبت شده جهت پرورش شترمرغ در سالهای ۱۱۲۵ تا ۱۱۹۰ ميلادی توسط امپراطور بارباروسا انجام گرفت. اما نخستين مزرعه پرورش موفق در سال ۱۸۵۷ و در الجزاير راه اندازی شد. در حدود دهه ۱۸۶۰ میلادی در Karoo آفریقا و ایالت شرقی آفریقای جنوبی ، شترمرغ برای تولید پر و استفاده در تزئینات و مد پرورش داده شد.
اختراع دستگاه جوجه کشی (incubator) شترمرغ توسط Arthur در سال ۱۸۶۹ محرک مناسبی برای مزارع پرورش محسوب می شد و به دنبال آن درآمد حاصل از پرورش شترمرغ به منظور تولید پر ، باعث تحریک گسترش مزارع در آفریقای جنوبی به خصوص اطراف Oudtshorn در Karoo شد و این روند با وجود رکود اقتصادی ۱۸۸۳الی ۱۸۹۰ و ۱۸۹۴ الی ۱۸۹۹ ادامه یافت . اوایل قرن ۲۰ مزارع شترمرغ به خوبی گسترش یافتند.
در سال ۱۹۳۱ افزایش نسبی درآمدهای بدست آمده را ناشی از تولید پر عنوان کردند بطوريکه در سال ۱۹۳۱ پر بعنوان چهارمين کالای صادراتی آفريقای جنوبی مطرح شد.پس از وقوع جنگ جهانی اول و تغيرات مد حاصل از اختراع ماشينهای تندرو که جای درشکه ها را گرفتند و به دنبال آن کاهش تقاضای پر سبب شد تا بازار تجارت پر با رکورد عميقی مواجه شده و تعداد پرندگان در مزارع به سرعت کاهش يابد.
طی آن مزارع بسيار کمی توانستند با وجود اين مشکلات در آفريقای جنوبی باقی بمانند. در سال ۱۹۲۵ اتحاديه ها و شرکت های تعاونی بسياری جهت رفع مشکلات و تثبيت قيمتها و از بين بردن رکورد اقتصادی موجود داير شدند. به دنبال آن وقوع جنگ جهانی دوم باعث تجديد استفاده از پر در صنعت مد گرديد و همچنين افزايش آگاهی عمومی نسبت به ارزشهای غذايی گوشت منحصر به فرد اين پرنده موجب رويکردی دوباره به پرورش صنعتی اين پرنده در جهان گرديد.
در سال ۱۹۴۵ اتحادیه Klein karoo land boa kooperasie با نام اختصاری KKLK در Karoo تاسیس گردید که این امر موجب تثبیت بازار تجارت پر شد . در اوایل دهه ۱۹۵۰ همزمان با این تحولات بازار تجارت چرم نیز رو به توسعه نهاد . انجمن KKLK تا سال ۱۹۵۹ روی تولید شترمرغ نظارت و کنترل آنرا بعهده داشته و به طور عمده مسئول معرفی چرم شترمرغ بعنوان يک محصول لوکس در درجه اول و به دنبال آن توليد پر در درجه دوم بود. در سال ۱۹۶۳ انجمن KKLK یک کشتارگاه ابتدائی برای توليد گوشت نمک سود احداث نمود. اولین دباغ خانه چرم نیز در Oudttshoorn و در سال ۱۹۶۹ ساخته شده و در سال ۱۹۷۴ گسترش یافت و به دنبال آن کشتارگاه جديدی در سال ۱۹۸۱ تاسيس گرديد.بيش از ۱۵-۱۰ سال گذشته توليد و درخواست برای گوشت شترمرغ بعنوان يک محصول اصلی افزايش يافته و مزارع شترمرغ
در اکثر نقاط جهان به خصوص در آفريقای جنوبی با کشتار ساليانه حدود ۰۰۰/۱۵۰ قطعه شترمرغ مسئوليت تامين اين نياز جهانی را بعهده داشته اند. گرچه در ابتدای امر چرم بعنوان محصول اصلی و ابتدائی شترمرغ عنوان می گرديد اما در طول دهه نود فعاليت در بازار تجارت گوشت شترمرغ افزايش چشمگيری يافت و اين حرکت رو به رشد تا کنون نيز ادامه دارد به طوريکه از سال ۱۹۹۳ تعداد پرندگان کشتاری به طور ساليانه افزايش پيدا کرده و در حال حاضر به بيش از ۰۰۰/۳۰۰ قطعه در سال رسيده است.
مقايسه شتر مرغ و گاو:
توليد گوشت مرغ در مقايسه با گاو حدود چهار برابر مي باشد. دوره حاملگي و زايش گاو حدود 9 ماه مي باشد در صورتيكه دوره هچ تخم شتر مرغ 42 روز مي باشد. يك گاو در طول يكسال يك رأس گوساله توليد مي كند در حاليكه شتر مرغ توانايي توليد چهل عدد جوجه را دارد.استحكام چرم شتر مرغ 3 برابر چرم گاو مي باشد. مقدار پروتئين گوشت گاو و شتر مرغ تفاوت چنداني نداشته ليكن ميزان كلسترول موجود در گوشت گاو دو برابر گوشت شتر مرغ مي باشد. طعم گوشت شتر مرغ شبيه گوشت گاو مي باشد. هر پنج شتر مرغ به اندازه يك گوساله پرواري گوشت توليد مي كند
همانگونه كه همگي مطلع هستيم از ابتداي خلقت بشر علي رغم افزايش مداوم جمعيت ، منابع تامين كننده احتياجات همواره ثابت بوده و طي ساليان ، تنها راهها و روش هاي بهره برداري از اين منابع تغيير كرده اند يعني در طي سالهاي گذشته بشر با استفاده از روشهاي نوين علمي اقدام به تجهيز و به تبع آن افزايش ميزان بهره برداري از اين منابع نموده است . كه البته در پاره اي از موارد به كارگيري برخي از اين روشها به دليل ناهمگوني با سيستم طبيعي و عدم تحقيقات كافي روي اثرات دراز مدت آنها پيش از استفاده وسيع ، منجر به وارد آمدن خسارات غير قابل جبراني به اكو سيستمهاي مناطق مورد اجرا گرديده است . كه از اين ميان مي توان به تكثير و پرورش گونه هايي از از آبزيان غير بومي در آبهاي شمالي ايران بدون توجه به اثراتي كه در دراز مدت بر روي گونه هاي غير بومي خواهند داشت و يا استفاده از سم د.د.ت و پيامد هاي ناشي از آن اشاره كرد .
با توجه به مطالب ذكر شده اهميت استفاده از روشهاي علمي نوين و كارآمدي كه همراه با افزايش ميزان بهرهوري و توليد، داراي بيشترين سازگاري با محيط و عوامل طبيعي، و خصوصاً شرايط بومي و ويژگيهاي اكوسيستم هر منطقه بوده و كمترين زيانها و تغييرات را در پي داشتهباشد به خوبي آشكار ميگردد. در حقيقت بايد گفت طی چند سال اخير و همزمان با رشد و توسعه صنعت پرورش شترمرغ در سراسر دنيا شاهد بوجود آمدن انجمنها و موسساتی هستيم که برای حفظ، رشد، ارتقاء و تامين بازار فروش در تلاش اند و از اين رو اين انجمنها بعنوان يک عنصر اصلی در رشد اقتصادی اين صنعت محسوب می گردند. متعاقب اين تحولات و انجام تحقيقات بيشتر بر روی محصولات توليدی اين پرنده و نتيجتاً دستيابی به فاکتورهای مهمی که باعث افزايش رتبه محصولات اين پرنده نظير گوشت، پوست و … در مقايسه با ساير دامها می گردند و در نتيجه افزايش روز افزون تقاضا در بازارهای جهانی بسياری از افرادی که تا پيش از اين آينده اين صنعت را مطلوب ندانسته و در آن شرکت نمی کردند هم اکنون به اين نتيجه رسيده اند که تحولات محيطی به سرعت در حال رخ دادن بوده و بسياری از اين تحولات مثبت نشان دهنده ارتقا صنعت پرورش شترمرغ به جايگاه يک صنعت بسيار مفيد، اشتغال زا و سود آور می باشند، لذا کم کم شاهد آن هستيم که حجم سرمايه گذاری در اين صنعت در حال افزايش بوده و ما شاهد رشد روز افزون تعداد مزارع در سطح جهان می باشيم .
گسترش صنعت پرورش شترمرغ از آفريقای جنوبی به ساير نقاط جهان نشان داد که توسعه اين صنعت از سطوح پايين آغاز و باعث ايجاد بازارهای جديد و توليدات بيشتر گرديده است. اگر تا چند دهه گذشته ارزش اين پرنده بيشتر معطوف به پر و جنبه های تزئينی آن می گرديد امروزه و با توجه به افزايش سطح دانش عمومی و تخصصی در مورد محصولات گوناگون اين پرنده توليدکنندگان و مصرف کنندگان توجه ويژه ای به شترمرغ بعنوان توليدکننده گوشت قرمز با کيفيت بالا و متضمن سلامتی مصرف کنندگان معطوف داشته اند که با توجه به خواص ويژه غذايی خود و نداشتن مشکلات ساير دامها می تواند نقش به سزايی را در توليد گوشت قرمز سالم و کاملاً مطمئن جهت تامين نيازهای غذايی مردم جهان بعهده گيرد.
البته لازم به ذکر است که بعلت جوان بودن اين صنعت اطلاعات زيادی در خصوص نحوه نگهداری و پرورش آن در دسترس نمی باشد در حاليکه بايستی اين صنعت را از جهات بسياری مانند پرورش و توليد و جنبه های ژنتيکی و اصلاح نژادی، رفتارشناسی، تجهيزات مورد نياز و … مورد بررسی قرار داده و کمبودهای آنرا توسط تحقيقات علمی انجام گرفته برطرف نمود تا بدين ترتيب شاهد برطرف شدن مشکلات موجود و ارائه تکنيکهای پرورشی کار آمد باشيم تا بتوان بدنبال آن به بيشترين ميزان برگشت سرمايه و کمترين ريسک سرمايه گذاری دست يابيم که اين امر نيازمند وجود ارتباطات و روابط گسترده پرورش دهندگان با يکديگر و با انجمنهای علمی تحقيقاتی بازرگانی می باشد .
با توجه به مطالب ذكر شده اهميت استفاده از روشهاي علمي نوين و كارآمدي كه همراه با افزايش ميزان بهرهوري و توليد، داراي بيشترين سازگاري با محيط و عوامل طبيعي، و خصوصاً شرايط بومي و ويژگيهاي اكوسيستم هر منطقه بوده و كمترين زيانها و تغييرات را در پي داشتهباشد به خوبي آشكار ميگردد
با توجه به اينكه كشور ما در بخش كشاورزي و دامپروري از ظرفيتهاي عظيم و ويژهاي برخوردار ميباشد، سرمايهگذاري در اين بخش ميتواند علاوه بر تامين غذا و قطع وابستگي از واردات منابع پروتئيني مورد نياز كشور از جهت اشتغالزايي نيز مورد توجه قرار گيرد و با ايجاد فرصتهاي جديد شغلي گام مهمي را در تامين آينده جوانان ايفا كند
بررسي ها كاملاً نشان مي دهند كه گوشت شترمرغ از نقطه نظر سلامت بسيار بهتر از ساير انواع گوشت است زيرا محتوي مقدار خيلي كمتري چربي و كلسترول مي باشد. يك جنبه خاص گوشت شترمرغ بالا بودن پروتئين و پائين بودن چربي آن است. اين ويژگي آن را براي فرآوري بيشتر به محصولات گوشتي خواه به تنهايي يا در تركيب با ساير انواع گوشت بسيار مناسب مي سازد. گوشت شترمرغ در حال حاضر به اشكال مختلفي به بازار عرضه مي شود از جمله: پاته ، بيكن ، پاستارمي ، فرانكفورتر ، همبرگر، دودي ،سرخ شده ، تكه هاي گوشت تازه و استیک.
بیماری ها:
علاوه بر داشتن امكانات خوب و بكارگيري مديريت مناسب، بايد يك برنامه پيشگيري از بيماري مورد توجه قرار گيرد. اين برنامه مي تواند از مزرعه اي به مزرعه ديگر تغيير كند كه بستگي به عواملي مانند مسائل اقتصادي و خطرات ناشي از بيماري دارد. اين برنامه شامل واكسيناسيون هاي مختلف، تشخيص انگلهاي خارجي و داخلي، شناسايي بيماريها، كنترل غذا و رشد، بالا بردن ايمني زيستي و غيره است. ايمني زيستي ارزان ترين راه پيشگيري بيماريها بوده و شامل كنترل حركات ( هم پرنده ها و هم حيوانات ديگر ) وسالم سازي است.
الف : تنفسی
1 – آنفولانزای مرغی
2 – بیماری های تنفسی قارچی و میکروبی
3 – مایکو پلاسما
ب : عوارض معدی روده ای
1 – ورم معده قارچي
2 – ليبيو استرونژيلوس
3 – ليبيو استرونژيلوس
4 – گرفتگي
5 – آنتريت ويروسي
6 – آنتريت ويروسي
7 – آنتريت انگلي مرغ ها
ج : عوارض عصبی- عضلانی – اسکلتی :
1 – بيماري نيوكاسل
2 – آنسفالوپاتي
3 – بوتوليسم
4 – مسموميت
5 – بدشكلي هاي پا
6 – شكستگي ها
7 – بيماري عضله
8 – هيپوگلاسمی
د : سایر بیماری ها :
1 – بيماريهاي پوستي
2 – هپاتيت
3 – سندرم جوجه پژمرده
نتيجه گيري
پرورش پرنده اي با گوشت خوب نيازمند داشتن برنامه تغذيه اي صحيح همراه با مديريت تغذيه اي خوب و براساس استانداردهاي توليد مي باشد. برنامه مديريتي مزرعه اي كه شامل سيستم كارآي ركوردگيري و نيز به كارگيري بهبود ژنتيكي مي باشد. روش انجام اين امر توسط Blue Montain طرح ريزي شده است و آنان منتظر ديدن نتايج اوليه اين برنامه توليدي خوب مي باشند. چند سال طول مي كشد تا نتايج پايدار حاصل از اين برنامه را بتوان ديد اما تا زماني كه به اين سطح توليد برسيم مشكلات مطرح شده در اين مقاله را نمي توان مشخص كرد و در جهت حل آن كوشيد. همكاري و استفاده از اطلاعات موجود، باعث خواهد شد اين مشكلات غير اقتصادي تبديل به توليد سودمندي براي هر توليد كننده گردد.
منابع:
• کتاب شترمرغ دام فردا، 1383. شرکت مهندسي آتي نگر مهر
• نرم افزار آموزشي مديريت پرورش شترمرغ، 1382. شرکت مهندسي آتي نگر مهر.
• سایت اشتهارد
• سایت مقاله نت.: بانك مقالات دانشجويي
ostrichresources.com