مینا کاری
هنر مینا کاری
میناکاری یا میناسازی هنری است که سابقهای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب میشود. میناکاری هنرتزئین فلزات (بعضاً شیشه وسرامیک) با مواد رنگین مات یا شفاف، با کمک گرفتن از آتش است که درایران این هنر اصیل دراواخر دوره ناصری به خاموشی گرائید. این هنرشامل فعل وانفعلات پیچیده ی شیمیایی است و یک هنرآزمایشگاهی محسوب می شود و در حقیقت شیئی است که از ترکیب اکسید فلزات با برخی نمک ها در اثر حرارت تزئین یافته است. کلیه مصنوعات فلزی از جنس طلا، نقره، مس، برنج، برنزکه به وسیله ی لعاب سفید و یا رنگی پوشیده شده وبا رنگ¬های مختلف خطوط و نقوشی توسط حرارت بر روی آن ایجاد شده باشد، در زمره محصولات مینا کاری شده قرار دارد. امروزه، این هنر بیشتر بر روی مس انجام میشود ولی میتوان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمیشود از اینرو امکان اجرای طرحی همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمام تر بر روی مینا را ایجاد می کند. در حالی که میناهای مسی و نقره ای چنین کیفیتی را ندارند. امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان وشیرازمیباشد و استادان برجستهای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.
تاریخچه مینا کاری
به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاریهای بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفتهاست. البته در اروپا آثاری باستانی یافت شده که پیشنیهای بسیار طولانی دارند. برای نمونه شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس یافت شده که نمونهای از میناکاری مرصع میباشند. همچنین مجسمه معروف زئوس که دریونان پیدا شده مربوط به پانصد سال پیش از میلاد میباشد.
همچنین در مورد لعاب شیشهای مینا بر روی فلز؛ و در کاوشهایی که در نهاوند صورت گرفت یک جفت گوشواره طلا به دست آمدهاست که سبک زرگری آن به سده هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط میباشد.
یکی از این نمونههای قدیمی بازوبندی از طلا به همراه میناکاریهای تزیین شده بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان میباشد. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری میشود.
اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده است، که بیشتر تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسوم بوده است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می شده است. یکی از نمونههای ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری میشود. این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.
بشقابهای ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشوند، نمونههای از آثار باستانی میناکاری ایرانی میباشند.همچنین در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزههای انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود میباشد.
روش های تولید مینا
مینا به لحاظ روش تولید به دسته های زیر تقسیم میشود:
مینای زمینه برجسته
روشی درمیناکاری است به این صورت که نگاره ها وخطوط مورد نظر رابرروی شیء حک کرده و سپس شکاف هایی را که به این نحو ایجاد می شود، با لعاب های رنگی پر کرده و درکوره با حرارت کافی قرار می دهند.
مینای حجره ای یا خانهبندی
مینای خانهبندی شیوه ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است و از مفتولهای بسیار نازک استفاده می شود. مفتول ها را به شکل دلخواه در می آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده، با یک لعاب شیشه ای روی آن را می پوشانند. سپس آن را در داخل کوره ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می دهند و مفتول ها به قطعه کار جوش می خورند. در مرحله بعد رنگ های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می باشند، بر روی سطح کار پر می کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد، آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می دهند. مفتول های با برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش میدهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانهبندی» بهشمار میآید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری، به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام میشود.
مینای نقاشی
روشی است که امروزه در اصفهان مرسوم است. در اين روش، زمينه ورقه مس را از مينای سفيد و غليظ می پوشانند و پس از آن که آن را در کوره پختند، آن را با رنگ های مينايی نقاشی می کنند. نقاشی کردن با رنگ های مينايی به دو شيوه انجام می گيرد:
طريقه اول آن است که رنگ ها را که به صورت گرد بسيار نرمی است، با آب و کمی گليسيرين مخلوط می کنند و آن را روی صفحه شيشه اي يا عقيق به وسيله کاردک های مخصوص حل می کنند، آنگاه مانند نقاشی معمولی آب و رنگ، نقش دلخواه را با اين رنگ تصوير می کنند.
طريقه دوم به اين صورت است که به جای آميختن رنگ های مينايی با آب و گليسيرين، آن را با عصاره جوهر کاج يا جوهر اسطوخودوس می آميزند و به شيوه نقاشی رنگ و روغن عمل می کنند.
در هر دو طريقه، و به خصوص در طريقه اخبر الذکر، لازم است که صفحه مينايی را پيش از قراردادن در کوره مينا به ملايمت روی چراغ الکلی حرارت دهند تا جوهر هاي محتوي آن سوخته و زايل شود. مسلم است که اين کار به دقت زيادی نياز دارد؛ زيرا که اگر حرارت بيش از اندازه لازم شود، جوهرهای محتوی رنگ مينا، يکباره جوش می کنند و صفحه مينايی حالتي آبله گون پيدا می کند. پس از طي اين مراحل، معمولاً روی شیء ميناکاری شده را به وسيله ميناي بسيار شفاف و ظريفی لعاب می دهند و مجدداً آن را در کوره می پزند. دراین روش به عنوان زیر ساخت بیشتر ازمس استفاده می شود.
به طور کلی مراحل توليد يک محصول مينا عبارتست از:
1- تهيه زيرساخت که به طور معمول از مس است.
2- لعاب کاری اول با رنگ های مينايی (درجه حرارت در اين مرحله بايست حدود 750 درجه سانتيگراد باشد.)
3- لعاب کاری دوم با رنگ های مينايی (در اين مرحله نيز درجه حرارت می بايست حدود750 درجه سانتيگراد باشد.)
4- لعاب کاري سوم با رنگ های مينايی (در اين مرحله نيز درجه حرارت می بايست حدود750 درجه سانتيگراد باشد.)
5- زيررنگ و پياده کردن طرح
6- رنگ آميزی
7- قلم گيری و پرداز (درجه حرارت در اين مرحله 500 درجه سانتيگراد است.)
8- طلاکاری (در صورت لزوم، درجه حرارت در اين مرحله حدود 200 درجه سانتيگراد است.)
منبع : گوهردان – ویکی پدیا