منبت کاری

نام یکی از صنایع دستی ایران می‌باشد که ریشهٔ کلمهٔ منبت از کلمهٔ نبات گرفته شده و به معنی رویانیده می‌باشد؛ و به این دلیل بوده است که برجستگی گل و گیاه بر روی چوب،سنگ، و مانند روئیدن گیاه بر روی آن بوده است. هنر منبت که در آن حکاکی و کنده کاری روی چوب می‌باشد قدیمی‌ترین اثر منبت یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است.

مواد اولیه منبت انواع چوب درختان می‌باشد هرچه جنس چوب محکم تر و فشرده تر باشد کار منبت بهتر و زیباتر و با دوام تر می‌باشد. مثل چوب گردو، شمشاد. ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده شده و حکاکی شده و سپس به صورت برجسته و حجم دار درآورده می‌شود.

منبت كاري در دو نوع ريز و درشت برروي چوب و عاج و استخوان انجام مي شود و شامل مجسمه سازي، نيمرخ و تمام رخ، گلبرگهاي اسليمي، ختائي و غيره مي‌باشد.

مشبك كاری در تزيين قابها و ساير وسايل تجملی به كار برده مي شود و معمولاً بر روي چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می گردد.

معرق كاری و موزائيك كاری شامل قرار دادن چوبهائی به رنگهای طبيعی و عاج و استخوان و صدف در كنار هم و به هم آميختن آنها و ايجاد يك سری نقشه های زيبا و بديع مانند اشكال گوناگون هندسی، برگ اسليمی، مينياتور و نظائر آن است.

رنگ كاری و رويه كوبی به منظور زيباتر ساختن و جلا بخشيدن به كارهای منبت كاری است تقريباً مراحل نهائی كار است و در هنر تزئينی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحب نظران اين فن می باشد. رنگ كاری و رويه كوبی علاوه بر افزودن بر زيبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ می كنند.

چگونه:

• چاقو، مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف از نظر اندازه و فرم ابزارهای اصلی منبت کاری و حکاکی روی چوب از زمان گذشته تا به حال تغییر چندانی نداشته و ابزاری چون مغارهای تخت و مورب، نیم باز (خمیده، تخت، کج)، گیلویی و شِفره، چاقو با تیغه های مختلف از نظر اندازه، اره، چوب تراش و ابزارهای نرم و هموار کننده مانند سوهان و رنده می باشد.
• چاقوها همه کاره ترین ابزارهای منبت هستند و در همه قسمتهای کنده کاری به جز گودبرداریهای عمیق به کار می روند.

ویژگیهای یک چوب مناسب برای منبت کاری

• مقاوم در برابر سایش و کنده کاری
• تا حد امکان گره کمتری داشته باشد
• در عین نرم بودن بافت محکمی داشته باشد.
• رنگ مناسب و زیبا
• عمده ترین ماده اصلی در منبت کاری، چوب و چوب گردو مناسبت ترین چوب برای منبت کاری است.

از خواص چوب گردو می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– دارای تنوع رنگ است. – مقاوم است (خوش مغار می باشد). – دارای بافت ریز و محکمی است. – دارای الیاف منظم و نامنظم ونقوش زیباست. – خاصیت هم کشیدگی متوسطی دارد. – از خانواده پهن برگان می باشد. – به خوبی رنگ و لاک می پذیرد. – خوش رنگ و خوش جنس است.

• کیفیت و رنگ چوب راش به پای چوب گردو نمی رسد و بیشتر برای کارهای درشت مثل تاج مبل به کار می رود.
• چوب گلابی نیز به علت عدم تنوع رنگ و نداشتن قطعه های بزرگ، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

مراکز مهم منبت کاری

هنر منبت کاری و کنده کاری چوب هم اکنون در بسیاری از شهرهای ایران رایج است ولی مهم ترین شهرهایی که از قدیم الایام بدان می پرداخته اند شهرتاریخی خوانسار در استان اصفهان و آباده دراستان فارس است همچنین در شهر بوشهر و ملایر و اروميه نیز عده‌ای به منبت کاری اشتغال دارند و در دیگر نقاط کشور نیز به صورت جزئی منبت کاری رایج است.