مخاطب شناسی در رسانه برای استفاده از نمادهای اسلامی
طبق تحقیقات انجام شده بر روی کارکرد رسانه ها و برنامه های آن بر روی کودکان و نوجوانان، اثبات شده است که بسیاری از الگوهای فکری و رفتاری فرزندان ما بر گرفته از آن چیزی است که در آثار هنری خصوصا آثار نمایشی همچون فیلم، سریال و کارتون می بینند.
پژوهشگران با مطالعات میدانی ای که بر روی این موضوع انجام داده اند، به این نتیجه رسیده اند که مشاهده فیلم های سینمایی بر رفتار روزانه آنها و بر لباس پوشیدن، خلق و خوی، شیوه صحبت و تکیه کلام هایشان، عقاید، آرزوی های فردی، آینده، شغل و … تأثیر عمیقی می گذارد و فیلم ها منبعی برای تقلید رفتاری و فکری، آموزش غیر مستقیم ، یادگیری غیر ارادی و تأثیرات روانی و عاطفی کودکان و نوجوانان هستند.
کودکان تحت تأثیر دیدن یک فیلم، به جای شمشیر، از جارو و چوب استفاده می کنند و یا نقش یک راننده، خلبان، سرخ پوست، تبهکار، دزدان دریایی و دیگر نقش های سینمایی را در بازی های خود تکرار می نمایند و شاید بعضی از افراد تصور کنند که دیدن این صحنه ها تأثیر اندکی بر زندگی شان داشته است،
در حالی که بر عکس اثبات شده است که دیدن بسیاری از داستان ها، شخصیت ها، نقش مایه ها، نمادها و عناصر پیرامونی در یک فیلم یا کارتون بر شخصیت افراد در زمان بزرگسالی تأثیر می گذارد و افراد در بسیاری از عناصر یک فیلم، آگاهانه یا ناآگاهانه از آن ها الگوبرداری می نمایند
و حتی گاه این فیلم ها میتوانند بر احساسات، عواطف و میزان خشونت، ترس، افسردگی، غم و اندوه کودکان و نوجوانان اثر نهد و شخصیت آینده آنان را بسازد
زیرا در تحقیقی در سال 1960 که هنوز کامپیوتر وارد زندگی مردم نشده بود، دیده شد که کودکان از سن 3 تا 16 سالگی بیش از آن که در مدرسه باشند مقابل تلویزیون وقت می گذارند و با گرایش به تلویزیون میزان زمان بازی بچه ها کاهش یافته است، زمان خوابشان به تعویق می افتد و تمامی اعمال ارادی که در زمان وقت آزادشان انجام می دادند، تغییر یافته است.
به همین صورت میزان تأثیرپذیری شخصیت دوره بزرگسالی افراد از تعالیم دینی، برگرفته و نتیجه آن آموزش های غیر مستقیمی است که در دوره کودکی و نوجوانی به واسطه رسانه های جمعی بدست آورده اند و آن رسانه ها از مهمترین ابزار الگوبرداری تلقی می شوند.
از این رو رسانه شناسان بر این باورند که برای ساخت آثار هنری باید دسته بندی و تفکیک میان مخاطبان رسانه صورت پذیرد و آثار هنری متناسب با روحیه، علاقه، تاثیرپذیری مخاطبان ساخته و ارائه گردد. چه بسا یک اثر هنری یا یک گونه یا ژانر برای یک گروه سنی، جنسیت یا صنف قابل استفاده و مورد توجه باشد، در حالی که همان اثر نیز ممکن است برای دیگر گروه های سنی با بی اقبالی مواجه گردد.
توجه به این تعدد و تنوع سلیقه ها است که موجب شده تا رسانه ها و ساخت برنامه ها از تنوع برخوردار گردد و موجب برنامه ریزی در بکارگیری عناصر هنری و دینی برای طبقات متفاوت مردم گردد. امروزه در رسانه ها برنامه هایی برای توده مردم و حتی طبقات کم سواد ساخته می شود که زمانی محتوای آن برنامه ها در کلاس های دانشگاهی تنها برای عده خاصی از دانشجویان ارائه می گردید.
همه مردم می توانند از فرصت های گوناگون به وجود آمده توسط رسانه استفاده کرده و آنچه را که دوست دارند ببینند و گوش فرا دهند و سهل الوصول، ارزانی و تنوع برنامه های رسانه ای توجه و جایگاه خاصی را به رسانه در دوران مدرن داده است و مردمی که در روزگاری به فرهنگ شفاهی و ادبیات گفتاری توجه می نمودند پس از شکل گیری رسانه های تصویری، گرایش به سمت این دسته از وسایل، یعنی وسایل بصری را از خود نشان می دهند. از این رو این مسأله در عرصه رسانه اساسی است که مخاطبان اصلی هر یک از رسانه های جمعی کدام طبقه، سن و گروه اجتماعی است؟ استفاده از نقش مایه ها و نمادهای اسلامی در آن ها در نسبت با هر یک از این گروه ها چگونه باید باشد ؟ و این برنامه ها چه تاثیری بر آن ها دارد؟ و کدامین عنصر دینی و اسلامی باید در برنامه های رسانه ای و هنری و متناسب با گروه های متفاوت لحاظ شود؟ در واقع در پاسخ به این پرسش ها باید گفت که تنوع آدم ها موجب می گردد تا استفاده از تعالیم اسلامی در برنامه سازی از تنوع و تفاوت برخوردار گردد،
به طوری که استفاده از نمادها، نقش مایه ها و عناصر دینی در برنامه های متناسب با روحیه کودکان کاملا متفاوت از استفاده نمادهای دینی برای بزرگسالان است. بسیاری از نمادها، نقش مایه ها و عناصر اسلامی که برای یک صنف یا گروه سنی معنادار است، شاید برای دیگر گروه های سنی بی معنا باشد،
از این رو برای استفاده از نمادهای اسلامی باید تلاش نمود تا در رسانه ها با توجه به برنامه ها و سوژه هایی که ساخته می شود، از آن ها استفاده شود. به طوری که به عنوان مثال برای شخصیت سازی در رده های متفاوت سنی باید توجه به علائق و سلیقه های متفاوت انسان ها نمود و چه بسا آن نماد اسلامی که می تواند در شخصیت پردازی یک الگوی دینی برای یک زن استفاده شود،
برای یک کودک کارایی نداشته باشد و یا آنچه که برای یک پسر جوان قابل الگو برداری و همانندسازی است،برای یک دختر جوان قابل توجه نباشد. تنوع روحیات و گرایش های روحی و فیزیولوژیستی، تنوعی از آدم ها را به وجود می آورد که موجب شده تا امروزه متصدیان رسانه برای برنامه سازی، مخاطب خاص را مورد توجه خویش قرار دهند و حتی گاه با نمایش یک فیلم یا برنامه برای یک گروه سنی به دیگر گروه های سنی ناهمخوان توصیه می کنند تا از دیدن آن برنامه خودداری کنند.
ادامه دارد……
برگرفته از کتاب : رسانه و هنر اسلامی/نویسنده سیدرضی موسوی گیلانی