روش كار سفالساز امروزی

امـروز در پیـشهٔ فخاری چندین شعبه مختلف وجود دارد یعنی كوزه گر كَبَل مال (كَوَل مال یاكول مال) سنگینه ساز (عتیقه ساز). مهره سازی و كاشیپز (كاشیگر)

مواد خام كوزه گری ، گل رس یا خاك رس است . چنانچه خاك از ناخالصیها پاك باشد همانطور كه آن را از چاله بیرون می آورند به كار می برند اما اگر دارای مواد خارجی باشد آن را با فرو بردن در گلچی(حوضچهٔ آب) آب دیده (تحلیل) می كنند و سپس آن را بیخته و از غربال ریزی می گذرانند و گاهی اوقات آن را از حریر می گذارنند .

خاك رس ظروف ظریف و زیبا همیشه تحلیل می شود در بیشتر مواد لازم است كه با افزودن گرد كوارتز ، (شكر سنگ ، حصات ، بلور یا حیصباً) پا سنگ چخماخ به گل سفید تحلیل شده یا به گل ویژهٔ سبز فام (غضاری) تركیب شیمیایی مخلوط را مناسب سازند .

ابتدا شكر سنگ و سنگ چخماخ را با میلهٔ آهنی به نام ستام (مطرقه یا حدید) شكسته و سپس در هاونی از سنگ بازالت به نام میدق (میدقه ، صلایه ، صلایت) می كوبند یا به اصطلاح خودشان مدقوق (مدقق ، محیا) می كنند ، تا دانه دانه (دقیق) و به ریزی دانهٔ ارزن گردد . این دانه ها را سپس با آسیاب دستی می سایند (به اصطلاح صحق یا مصحوق و مطحون می كنند) . ابتدا آن را خشكه ساب و سپس آب ساب می كنند .

آسیای دستی دارای یك سنگ زیر است كه سوراخی در وسط آنست تا میل زیر در آن قرار گیرد . میل زیر در سنگ رویی فرو رفته است .

و فاصلهٔ بین سنگ زیر و سنگ رویی با یك جفت گوه كنترل می شود . آسیای كوچك دسته ای دارد ، این دسته چوبی است و در سوراخی كه نزدیك لبهٔ سنگ رویی است فرو رفته است و با چوب دست یا گوه نگهداری می شود ، در صورتی كه آسیاهای بزرگتر دارای دستهٔ بلندتری است به نام تاجی كه در سوراخ سنگ رویی تعبیه شده و با گوه ای در سنگ رویی نگهداری می شود . خاك تحلیل شده و شكر سنگ یا اگر لازم باشد خاك تحلیل شده ، شكر سنگ و سنگ چخماخ را كاملاً با هم مخلوط می كنند و پس از ته نشین شدن آب اضافی را خالی می كنند و ته نشست را در روی آجر می ریزند و در آفتاب می گذارند تا خشك شود .

وقتی كه گل كشدار شد پیشكار یعنی شاگرد كوزه گر یك چونه گل برمی دارد و آن را با پا می مالد این عمل سرشتن ، (گل ورزدادن با پا ، پا زدن) نامیده می شود . در بعضی از جاها دیده شده كه پس از این عمل آن را مجدداً با دست ورز می دهند (یعنی مشته می پیچند) . ظاهراً خاك اینجور جاها احتیاج دارد كه برای بار دوم ورز داده شود تا حالت كشدار خود را بدست آورد . وقتی گل ورز داده و كامل شد چونه را به قطعات كوچكی به نام مشت می برند این مشتها به اندازهٔ شیئی هستند كه باید درست شود مگر اینكه كوزه گر بخواهد تمام چونه را روی مركز صفحهٔ چرخ قرار داده و تكه تكه از این چونه كنده اشیا خود را بسازد .

برای این كه این گل نمناك بماند با كیسه های نمدار آن را می پوشانند گل ورزداده شده كه همان روز مصرف نشود در انبار گل گذاشته می شود برای به شكل در آوردن گل به چهره های گوناگون سه روش مختلف هنوز وجود دارد : یكی قالبگیری آزاد است كه عموماً به شكل فتیله سازی است دومی كوزه گری با چرخ است و سومی با قالب دست كردن . روش سوم امروز فقط محدود به كاشیهای قالبی است .

منبع : آفتاب