آشنایی با هنر چهل تکه دوزی

چهل تکه دوزی در ایران ، به نام های مختلفی ، شناخته می شود ؛ از جمله خاتمی دوزی ، لندره دوزی و گاهی هم با عنوان تکه دوزی از آن یاد می شود . آنچه که از اسناد و مدارک محدود بر می آید، بیانگر این است که چهل تکه دوزی مخصوصاً زمانی که با آجیده دوزی یا مطلسه دوزی همراه باشد، در گروه رودوزی های سنتی ایران، جای می گیرد.

اصطلاح «رودوزی» یا «روکاری» (Embriodery) به هنری گفته می شود که طی آن نقوش مختلف بر روی پارچه های بدون نقش از طریق دوختن یا کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود پارچه، به وجود می آید. هر چند که زمان پیدایش «رودوزی» که در آغاز برای تزئیین البسه بوده، دقیقاً مشخص نیست اما اسناد و مدارک موجود و نمونه های به دست آمده، حکایت از رواج رودوزی ها در دوران ایران باستان دارد.
این نوع دوخت ازدوران گذشته در ایران رایج بوده با این حال تاریخ مشخصی برای پیدایش آن در دست نیست، اما آثار باقی مانده در موزه های ارمیتاژ لنینگراد و مترو پولیتن و موزه یایران باستان حکایت از رواج خاتمی دوزی در دوره ی سلجوقی دارد .
به طور کلی این کار در ایران در زمان های متفاوت رایج بوده به طوری که قطعات مختلف پارچه با مهارت هر چه تمامتر و با توجه به هماهنگی کامل رنگ ها در کنار یکدیگر دوخته می شدند و روی بخیه ها را هم با گل دوزی های ابریشمی (آجیده دوزی) زیبا می ساختند.

این کار، زحمت زیادی داشته و افراد در ازاء آن در گذشته، دستمزد دریافت می کردند. در این زمینه از محمد علی جمالزاده نقل است که:
«خاتمی دوزی، سابقاً در ایران بسیار رواج داشته و امروزه روز به روز از میان می رود و آن عبارت است از مقداری خرده پارچه های مختلف اللون و مختلف الشکل که استادانه، طوری پهلوی یکدیگر دوخته می شود که شباهت کامل به شال های کشمیر، پیدا می کند و بخیه دوزی ها را نیز با گلدوزی های ابریشمی ملمون می پوشانند و یک قطعه پنج تا شش ذرعی این نوع کار ۵۰ تا ۶۰ تومان قیمت دارد و بعضی پرده ها را از ۱۰۰ تا۲۵۰ و یک زین پوش را از ۲۰ تا ۱۲۰ تومان می فروشد .
بنابر این بر اساس اسناد محدودی که در دست است، ملاحظه شد که چهل تکه دوزی، در ایران رواج داشته اما این که دقیقاً به چه زمانی بر می گردد و درگذشته، دقیقاً به چه صورتی انجام شده، اطلاعات مشخصی در دست نیست. تنها می توان به این نکته اشاره کرد که هنر چهل تکه دوزی در ایران ، موارد استفاده ی مختلفی داشته که عبارتنداز رویه لحاف، رویه کرسی، رختخواب پیچ، سجاده، رویه پشتی، رو قوری، رو تختی،کوسن، پشتی، رو مبلی، پرده های مختلف، بقچه سوزنی و تابلوهای تزئینی …
همچنین مراکز اصلی که در ایران، این دوخت را انجام می دادند عبارتند از رشت، اصفهان، یزد، تبریز، کاشان، کُردستان، و آذربایجان غربی که امروزه هیچ اطلاعاتی پیرامون این آثار، در این مراکز وجود ندارد.

منبع: بیتوته