پیشینه هنر شیشه گری
شیشه‌گرى در ایران سابقه‌اى بسیار طولانى دارد. وجود یک گردنبند شیشه‌اى متعلق به ۲۲۵ ق.م که داراى دانه‌هاى آبى رنگ است که در ناحیه شمال غربى ایران کشف شده است، قدمت این صنعت را در ایران تأیید مى‌کند. قطعات شیشه‌اى مایل به سبزى نیز در لرستان، شوش و حسنلو به‌دست آمده که متعلق به دوران پیش از تاریخ است.
از زمان هخامنشیان آثار شیشه‌اى زیادى در دست نیست. اما در این دوره و دوران ساسانی، هنرمندان آثار شیشه‌اى نفیس خلق کرده‌اند که نمونه‌هایى از آنها در موزه آبگینه تهران مى‌باشد. شیشه ساسانى در چین ارج بسیار داشت و به ویژه شیشه لاجورى را گرانبها مى‌شمردند. پس از اسلام، شیشه‌سازى رونق یافت، ظروف شیشه‌اى دورهٔ اسلامى تحت، تأثیر طرح‌هاى قبل از اسلام است.
ایرانیان با تکیه بر تجارب کیمیاگرانى مانند ذکریاى رازی، و جابر ابن حیّان، در کانى‌شناسى و پزشکى و شیمى صنعتى و دیگر علوم زمان خود صاحب تجارب زیادى گشتند و حتى توانستند شیشه‌هاى رنگى و مرغوب بسازند. این شیشه‌ها حتى بعنوان جواهر بکار مى‌رفته است. در دورهٔ مغول ظروف شیشه‌اى به نازکى کاغذ کار مى‌شد.
در دورهٔ تیمورى در سمرقند و شیراز کار مى‌شد. پس از آن این هنر رو به انحطاط رفت و بعد در دورهٔ صفوى دوباره احیا شد و بعد مجدداً رو به انحطاط گذارد.
شیشه‌گرى قبل از اسلام
قدیمى‌ترین شیشه در ایران متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد است. نمونه‌هایى از هزاره دوم تا مقارن میلاد مسیح (ع) شامل عطردان‌ها، النگوها، تندیس‌ها و کاسه‌ها و تنگ‌هاى متعدد به‌دست آمده است.
در حفارى‌هاى چغازنبیل (بزرگ‌ترین پرستش‌گاه ایلام قدیم) مربوط به دوره پیش از تاریخ، بطرى‌هایى شیشه‌اى یافت شده است، که نشان از وفور شیشه در ایلام کهن دارد.
از تمدن مارلیک مهره‌هاى شیشه‌اى که عمر آنها به ۳۴۰۰ سال پیش مى‌رسد، پیدا شده است. همچنین ظروف شیشه‌اى مایل به شیرى درکاوش‌هاى لرستان به‌دست آمده است.
از زمان هخامنشیان آثار شیشه‌اى چندانى در دست نیست. در آن دوره مهره‌هاى شیشه‌اى ایران در سراسر جهان قدیم معروف بوده که ظاهراً به رنگ سیاه و سفید بوده است.
هنرمندان ساسانى در تراش دادن شیشه مهارت مخصوصى داشته‌اند. شیشهٔ ساسانى در چین ارج بسیار داشته و به‌ویژه شیشه لاجوردى را گرانبها مى‌شمردند. جام‌هاى پایه‌دار با نقش حلقه‌هاى برجسته از دوره اشکانیان و ساسانیان به‌جاى مانده است.
شیشه‌گرى بعد از اسلام
بعد از سالام هنر و صنعت شیشه‌گرى به‌تدریج سیر تکاملى داشته است و صاحبان این صنعت با استفاده از تجارب کیمیاگران توانستند انواع شیشه‌هاى رنگین را عرضه نمایند.
ظروف شیشه‌اى دورهٔ اسلامى تحت تأثیر طرح‌هاى قبل از اسلام است. در دورهٔ سلجوقى و تا زمان هجوم مغول، افزارها و ظروف‌هاى بسیار زیباى شیشه‌اى از کوره‌هاى شیشه‌گرى گرگان بیرون مى‌آمد که به نازکى کاغذ و گاه مینایى و گاه تراشیده و کنده‌کارى شده است. روزگار سلجوقى اوج صنعت شیشه‌گرى در ایران محسوب مى‌شود. فرآورده‌هاى شیشه‌اى این دوران بیشتر شامل ظروف کوچک و بزرگ، عطردان‌هاى بسیار ظریف، جام‌ها و گلدان‌هایى با فرم‌ها و اندازه‌هاى متنوع و اشیاء تزئینى کوچک به‌شکل حیوانات و … است.
در دورهٔ مغول رونق شیشه‌سازى از میان رفت و در عوض در این عهد سفالگرى و کاشى‌کارى رونق یافت.
در دورهٔ تیمور رواج شیشه‌گرى قابل توجه است. تعدادى از شیشه‌گران از مصر، سوریه به ایران آمدند و مشابه شیشه‌هاى ایرانى به مصر و سوریه رفت. در این دوره دو شهر سمرقند و شیراز از مراکز عمده شیشه‌سازى در ایران بودند. از این زمان به بعد این هنر روى به انحطاط نهاد تا زمان شاه‌عباس که با ساختن چراغ‌هاى مساجد و بطرى‌ها این هنر دوباره زنده شد. شاه‌عباس شیشه‌گران ونیزى را براى احیاى این نصعت به ایران آورد. در نتیجه شیشه‌گرى در دوره صفوى رونق دوباره یافت. گاه شیشه را با دمیدن به درون قالب مى‌ساختند و گاه شیشه را مى‌تراشیدند تا به‌شکل جواهر در آید و یا نقوشى روى آن مى‌کندند. و گاهى نیز شیشه را با نقوش درخشان، مینایى و طلایى مى‌کردند. در این دوره کارگاه‌هاى شیشه‌سازى در شهرهاى مختلف ایران از جمله اصفهان، شیراز و کاشان دایر شد.
در فاصلهٔ بین سلطنت سلسله صفویه و قاجاریه به‌تدریج هنر و صنعت شیشه‌گرى در ایران از لحاظ سیر تکاملى پیشرفتى نداشته است و به‌تدریج تا اواخر سلسله قاجاریه و بعد از آن به‌تدریج ضعیف‌تر شده است. در واقع با ورود شیشه به قیمت ارزان‌تر و مرغوب‌تر به بازار ایران، کم‌کم این صنعت رو به انحطاط نهاد.
منبع:آفتاب
همچنین بخوانید :
تاریخچه شیشه کاری منقوش
مروری بر تاریخچه صنعت شیشه گری
